ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GUEWDERE AŞIRETÎ ÜZERÎNE BÎLGÎLER
1- GUEWDERE AŞÎRETÎNDE DÎL, ÎNANÇ;TARÎKATLAR
BAŞTA OLMAK ÜZERE ÇIKAN ÖNEMLÎ DÎNÎ
ŞAHSÎYETLER ?
GUEWDERE GEYDMEM KÖYÜ
- Guewdere aşireti üzerine ikinci bölümdeki yazımda da bazı dostların yorum ve eleştirileri oldu.
- Çok yapıcı ve çok mantıklı değerlendirmeler olduğunu şimdiden söyliyeyim.
- Guewdere aşiretmi,mıntıkamı ? aşiretler birliğimi desek birçok tanımlamalar yapıldı.
- Bunun yanında Guewdere'de HACI ve PARSÎ kan bağından dolayı iki aşiret olarak
görebiliriz diyenler oldu.
- Tabi burada DAKUN kan bağı olmadığı için aşiret degil mıntıka olarak görenler oldu.
- HACI ve Kısman aşireti Siverekteki Bucak aşiretyile kan bağı ile ilişkı olduğu
yorumları yazıldı.
- Ayrıca aşiret tanımını bölgede birkaç köy bir araya gelerek dış baskılara karşı kendini
korumaya alan birliktelikten bahs edenler oldu.
- Guewdere aşireti veya mıntıkası sayılan bu coğrafyadaki köyler arasında büyük
düsmanlıklar yaşandığınıda örnekleri verildi.
- Örnegin Hor köyü ile Xeylan köyü arasında 193 kişinin yaşanan düşmanlıklardan
dolayı bedel ödendigi bilinmektedir.
- Bu iki köy ileri gelenlerinde Xeylan'dan Erebun ailesi ile Hor köyünden
MOMEDUN'lar Key Ağa Şer arasında yaşanan olayda esir değiş tokuşları
bölgede halen konuşulmaktadır.
- Yine Parsiyan Xeylan arasında, Miyalan köyünde son dönemlerde KAYA ve KILIC
barığları arasında yaşanan olaylar
- Xeylan Geydmem arasındaki yayla anlaşmazlıkları,
- Zuexpa ve Xeylan arasında 1900'lu yılların başında yaşanan olaylarda ölümler
yaşandığı bilinmektedir.
- Kısaca aynı aşiret ve mıntıkada olmalarına rağmen bırakın çevre köy ve aşiretlerle
savaşmayı kendi ararlarında bile çok talihsiz olaylar yaşanmıştır.
- Bu yazdıklarım hepsi realitedir.
- Tüm bu bilgileri iyi analiz etmeden ve bilim süzgecinden geçirmeden doğru sonuçlara
ulaşamayız.
****************
- Guewdere aşireti yazdığım yazılar ve yapılan yorumlardan anlaşılacağı üzere homojen
bir yapıya sahip değildir.
- Sadece Guewdere aşiretinde bu karmaşalık yoktur. Bölgede Kırdki/zaza aşiretlerin
çoğunda bu durum vardır.
- SIWON;VARARAD,NEQŞAN,ŞIRNAN,PUEG mıntıkasında da bu
karmaşalıkların olduğunu söyleyebilirim.
- Örneğin Çolig'de ŞÎRNAN aşireti olan bölgede BEKÎRÎ olarak tanimlanan büyük
bir topluluk vardır.
- Hernekadar çevrede ŞÎRNAN'lı olarak bilinselerde bölgedeki diğer çevreler
tararfından BEKÎRÎ olarak anılırlar.
- Yine PUEX mıntıkasında ŞABAN köyünde ELAN ve RAMAN barığlarını
örnek verebiliriz.
- REMUNLAR kendilerini Batmandaki RAMANLARLA aynı kabileden
olduklarını söylüyorlar.Bu akrabalık ilişkileri aileler arasında yakın döneme kadar
devam ediyordu.
- Malumunuz Bekiri aşireti BÎTLÎS başta olmak üzere Kürd coğrafyasında
çok geniş bir nüfuza sahiptir.
***********
- Guewdere aşireti,mıntıkası adına ne derseniz deyin bir bütün
olarak Kürdçe'nin lehçesi Kırdki/zazaki dilini konuşuyorlar.
- Çevresindeki komşu köyler,aşiretlerde istisnasiz hepsi aynı dili konuşurlar.
- Guewdere mıntıkası inanç olarakta suni/şafi inacına sahiptirler.
- Bu coğrafyadaki yaşayan insanlar ulusal ve dini değerlerine bağlı bir
topluluktur.
- Bunu gerek bölgede faliyet gösteren tarikatlar başta olmak üzere, Şeyh Said
hareketine yaptıkları katılım ve devletin burada uyguladığı katliam ve
baskılardan da anlayabiliriz.
- Bunun yanında bu inanç ve gelenek son 40 yıldır Kürd coğrafyasında yaşanan
savaşta'da Guewdere mıntıkası yine baskı,zulüm ve köy yakmalarda nasibini
hemde en ağır şekilde almıştır.
- Guewdere ençok bu savaşta gerillaya katılan ve şehid veren bölgedir.
- Devletin köy yakma,yıkma ve göçertme politikları sonucunda Guewdere
mıntıkası adetta tarumar edildi.
- Doğa harkası Züwer köyü 1990'li yılların başında 1993-94 yılında bir gecede
ani devletin baskınıyla insanları bir araya toplayarak ağır işkencelereden
geçirilmiştir.
- Züverlilere eşya ve temel ihtiyaçlarına fırsat verilmeden köy boşaltılmıştır.
- Ve anında köy yakılıp,yıkılmıştır.
- Yine çok kısa bir süre geçmeden benim köyüm Zuexpa aynı akıbete
uğrayarak köye budefa bir gece fırsat verildi.
- Alacaklarınızı alın ,yarın sabah köyü yakıp yıkacağız.
- Eğer köyde kalan insanlarda varsa infaz ederiz.
- Zuexpa köyüde yakılıp,yıkıldı asırlık ceviz ağaçları atılan zararlı ilaçlarla
kurutuldu.
- Adetta doğa katliamı köyüme yaşatılar.
- Bu zülüm çevre köylerde de yaşandı Örnegin Xeylan gibi kadim bir köy
geçmişte 200,300 haneli köyde iki ev , Geydmem köyü hakeza 50,60 haneden
2,3 hane ev kaldı. kalanlarda genelde yaşlı insanlardı.
- Hatek köyü hakeza boşaltıldı. Bunun yanında diğer çevre köylerde de nüfuslar
yarı yarıya düştü.
- Tabiri caizse köylerde genç kalmadı.
GUWDERE MINTIKASINDA TARÎKAT VE ETKÎN OLAN ŞEYHLER?
- Guewdere mıntıkasında etkin olan tarikat Nakşibendi tarikatıdr.
- Bu tarikatın Kurdistanadaki Barzani ailesi ,Şeyh Ubeydullah ve Şeyh Ali
Septi üç ayağını oluşturan en önemli kolarıdır.
- Guewdere mıntıkasında'da Şeyh Ali Palewi'nin nakşi tarikatına ağırlıklı
bağlı bir aşiretir.
- Şeyh Ali Palewi bu bölgede özellikle Kelaxsi,Melekon,Çan Şeyhlerine kendi
tarikatlarının halifelik ünvanını vermiştir.
- Guewdere'de ağırlıklı olarak Kelaxsi şeyhleri başta olmak üzere,Çan Şeyhleri
ve Şeyh Ali Palewi'nin Palu kanadından özellikle Şeyh Hasan efendinin aile
çevresinin büyük bir etkinliği vardır.
- Bu konuyu biraz açmak istiyorum.
KELAXSÎ ŞEYHLERÎ :
- Bu ailenin "KEY KEKUN" köyü isminden de anlaşılacağı gibi Siwon
mıntıkasında KO SPI'nin eteğinde bulunan Kelaxsi köyündendirler.
- Bu köydeki türbe Şeyh Mustafa Efendi'ye ait olup, Şeyh Mustafa döneminde
halifelik ünvanını alırlar.
- Şeyh Mustafa 1925 hareketinin Xarpet cephe komutanı Şeyh Şerif'in
babasıdır.
- Kelaxsi Şeyhleri'nin köyleri coğrafik olarak Siwon mıntıkasinda olsada
ağırlılkı sosyal ve tarihi ilişkileri Guewdere aşiretiyle daha çoktur.
- Çünkü Şeyh Mustafa'nin eşi örneğin Guewdere Xeylan köyündendir.
- Yine üç erkek çocuğundan malumunuz Şeyh Şerif Efendi hiç evlenmedi.
- Ama diğer iki çocukları örneğin Şeyh Hüsen'in eşlerinden enbüyüğü Miyalan
köyünden, yine Şeyh Tahirin eşi Guewdere/Pul köyünden olduğunu görebiliriz.
- Yine kızlarından VINYER'ın köyünde evli olanlar hakeza vardır.
- Yine Şeyh Hüsen'in çocuklarına baktığımızda bunlardan Şeyh Burhaneddin
Efendi,Şeyh Muhyeddin efendi,Şeyh Abdulhamid efendi'nin ikinci eşi başta
olmak üzere ablası Guewdere mıntıkasında evlilik yapmışlardır.
- Şeyh Şerif Efendi 1925 hareketi başladığı dönemlerde de Xarpet cephesine
ilerlerken büyük gücünü Guewdere mıntıkasında toparlayarak Xarpet
cephesine doğru yürümüştür.
- Kürd tarih kaynaklarında belki dikkatinizi çekiyordur, Gökdereli Şeyh Serif
diyiyorlar.
- Bazı kaynaklarda da DÎKVAN'lı Şeyh Şerif diyiyorlar.
- Şeyh Şerif efendiye Gökdereli nitelemesini araştırdım.
-Büyük ihtimale geçmişte yanlış bir bilgi yazılım sonucu araştırmacı ve
tarihçilerin bu yanlış ve hatayı hep tekrar tekrar referans olarak
gösterip,günümüze kadar gelmişlerdir.
- DÎKVAN kelimesi üzerinede Şeyh Şerif'in torunlarından Müjdat Bilgin hocayla
geçenlerde fikir teatisinde bulunmuştum.
- Bu konuda kesin olmamakla beraber DIK kökü DAK-UN mıntıkasindan
(DAK) , VAN köküde VAR-ARAD mıntıkasından (VAN) alındığı yönünde kesin
olmamakla beraber bir yorum yapmıştık.
- Bu isimlerin argümanlarını fazla bilmiyorum.
- Ama Gökdere isimi Şeyh Şerif'in akrabalık ilişkileri ve genelde oluşuturduğu
savaşçı güçlerini bu bölgeden ağırlıklı olmasından kaynaklı
olabilir,düşüncesindeyim.
- Yine bu ailenin gerek Dakun gerekse Haciyan mıntıkasında genelde bir
ağırlığı olduğunu görebiliyoruz.
ÇAN ŞEYHLERI :
- Ağırlıklı bu ailenin etkin olduğu bölge Çolig çevresi,merkez başta olmak
üzere kısmende Guewdere mıntıkasinda da etkinlikleri vardır.
- Çan şeyhlerinden özellikle 1925/te idam edilen Şeyh Îbrahim'in oğlu Şeyh
Nizameddin uzun süre Miyalan köyünde ÎRŞAD faaliyetlerinde bulundu.
- Şeyh Îbrahim'de Şeyh Said 'in kız kardeşi Zekiye hanımla evliydi.
- Aynı zamanda Şeyh Nizameddin Dakun mıntıkasındaki köylerde de etkinliği
vardı.
- Bunun yanında Şeyh Hasan Efendinin oğlu Şeyh Arif efendi'de fazla ilim
derinliği olmamamkla beraber abdal,sufi kişiliği yanında halk arasında
kerametleriyle Guewdere mıntıkasında bir etkinligi olduğu hala konuşulur.
- Şeyh Arif efendi Şeyh Said efendinin küçük kız kardeşi Sıddıka hanımla
evliydi.
- Sanırım Guewdere aşireti için bu iki örnek yeterlidir.
- Çan Şeyhleri, Şeyh Ali Palewi ailesiyle evlilik kurumu ile en çok ilişkisi
olan kanadıdır.
- Palu merkez şeyhleri başta olmak üzere Xınıs kanadında da ençok evlilik
kurumu Çan Şeyhleriyle olmuştur.
- Örneğin Şeyh Ahmed Çaneweinin üç kızı vardır.
- Üç kızıda Palu ve Xınıs Şeyhleriyle evlidir.
- Hakeza Çan Seyhleride aynı şekilde Palu şeyhleriyle evlidir.
- Îdam edilen Şeyh Îbrahim Şeyh Said'in kızkardeşiyle,Şeyh Celaleddin hakeza
- Şeyh Said efendinin kızıyla, Şeyh Arif ,Şeyh Fahri,Şeyh Nizameddin hepsi bu
aileden evlidirler.
- Şeyh Ali Palewi'nin seceresi ile ilgili elimde yazılı kaynaklar vardır.
- Eğer bu evlilik kurumlarını tek tek yazarsam inanın iki ek bir yazı kaleme
almam gerekir.
GUEWDEREDEKÎ PALU ŞEYHLERÎ
- Guewdere'de Palu şeyhlerinden yerleşik aileler de vardı.
- Örneğin Şeyh Hasan/Şeyh Feyzullah-Mehmet Zeki efendi Tanzut köyünde
ikamet ediyordu.
- Mehmet Zeki Efendi Şeyh Hasan Efendinin torunuydu. Annesi Fakide
hanımda Şeyh Said efendinin kızıydı.
- Mehmet Zeki Efendi'nin büyük oğlu Şeyh Feyzullah Züver köyünde ikamet
ediyordu. şeyh Mehdi ve Kutbeddin efendi'de ÇILKANI (Yeniköy) de yine
Guewdere aşiretine mensup köyde ikamet ediyorlardı.
- Kısaca detaylara girmeyecegim Mehmet Zeki efendi ve çocukları ağırlıklı
olmak üzere Guewdere nin Dakun,Haciyun,ve Parsi bölgelerinde etkinlikleri
vardır.
- Bunun yanında Palu'da Şeyh Hasan efendi'nin diğer çocuk ve torunlarıda
Guewdere ile sıkı ilişkileri vardır.
- Şeyh Said efendi'nin oğlu Şeyh Selhaddin Efendi'de her yıl tıpkı babası gibi
Xınıs'ta çıkıp Palu çevresine ÎRŞAD faaliyetleri yürütüyordu.
- Şeyh Selhaddin Efendi icin Qarebegan başta olmak üzere,Guewdere
mıntıkası onun için bir üs bölgesi desek yerindedir.
*****************
Bu yorum yazar tarafından silindi.
YanıtlaSilBu yorum bir blog yöneticisi tarafından silindi.
YanıtlaSil