BU FOTOĞRAFTAKÎ KÖY VE COĞRAFYA'YI DR SAÎD ÇÜRÜKKAYA NIN ANISINA KÖYÜ OLDUĞU ÎÇÎN ANLATMAK ÎSTÎYORUM ?

 

 DR . SAÎD ÇÜRÜKKAYA'NIN ANISINA

 

 

            ÇOLÎG (BÎNGÖL) , ÇILKANÎ ( YENÎKÖY) KÖYÜNDEN MANZARA ?

 

Dr Said Çürükkaya'nın köyüdür.  

 

Kürdçe ismi Çılkani, Türkçeleştirilmiş ismiyle Yeniköy'dür. 

Çılkani Kürdçe (Kırk-kaynak) anlamına gelmektedir.

Ayrıca fotoğraftaki ovanın ismide halk arasında Deşte- Çılkani olarak bilinir.  

Çılkani köyü'nün oluşum (inşaa) hikayesine kısaca değinmek istiyorum. 

1960 lı yılların başında Guewdere mıntıkasında bulunan üç köydeki toprak kayması riskinden dolayı devlet tarafından ,tahsis edilen arazi sonucu oluşturulan yeni bir yerleşim beldesidir.

Guewdere mıntıkasındaki bu köyler halk arasındaki Kırdki isimleri (Dual,Tunst ve Pul) köyleridir. 

Çılkani köyü, Türkçeleştirilmis ismiyle Yeniköy olarak bilinip,bu üç köyün insanlarından oluşur.

Bu köyler dışında yine Guewdere mıntıkasından bu üç köye komşu ve akrabalık ilişkisi olan büyük ve küçük Züver köylerinden ailelerde sonradan yerleşmişler.

Ayrıca, Annesi Şeyh Said efendinin kızı ,baba tarafından Şeyh Said efendinin amcası Şeyh Hasan Efendi'nin torunu olan M.Zeki Efendi'nin çocuklarıda bu köyde ikamet etmekteydiler. (Bugünkü BDP Çolig mebusu Hişyar Özsoy'un) baba ve amcası,

Köyün temeli 1960'li yılların başında atılmış olup,1960 li yılların sonunda bitirilerek yerleşime açılmıştır.

 

******************

 

Yeniköyü oluşturan (Dual,Pul veTanzut)  eski yerleşim birimide günümüzde Çolig/yamaç mıntıkasında bulunmaktadır. Bu köylerde de ikamet eden azda olsa aileler halen vardır. 

Bu köylere komşu olan, ve benimde mensup olduğum ve halk arasındaki Kırdki ismi Zoxpa (Zuexpa) olan köyünün arazisi bu üç köyden daha vahşi olmasına rağmen idari olarak Palu'ya bağlı olduğu için KOVANCILAR ilçesinde kendilerine arazi tahsis edilmişti. 

O dönemin muhtar olup, 90 yaşın üstünde ve halen hayata olan H.Hamit Gülaç köylüleri o güzelim ova'ya nakli için ikna edemedi.

Kısaca köy halkı sonradan kendi imkan ve çabalarıyla Palu ovasını değil,  Çolig ve çevresini tercih ederek , köy oluşturdukları gibi, bazı köylerde de hatırı sayılır nüfusu vardır. 

Yeniköyün fotoğrafında görülen ve kıvrılarak aktığı vadi ve dağlardan akan su ise  Çeme Murad'ır. Murad Nehri nin karşı yakasındaki o kadim coğrafyasındaki belli başlı köyler Valer,Modan ve Dik köyleridir. 

Bu coğrafya Biçar-tenkil hareketinde toplu katliamların yapıldığı Zıkte bölgesine ait olan bir cografyadir.

Kürd tarihinde 1926-1927 yılları bölgede sürgünlerin yaşandığı,toplu katliam ve köylerin yakıldığı halk arasındaki Kırdki olarak ifade edilen (Sêra vêşayi) köylerin yıkıldığı,yakıldığı yıl olarak anılır. 

Hemşerimiz Sosyolog Yusuf Ziya Döğer'in Peçar Tenkil hareketi olarak bu olayları kitaplaştırdı.  Valer,Şemsan,Gırnos köyleri ve komşu Guew köyü bu kadim cografyada toplu katliamlarla başlıca anılan köylerdir. 

Bu coğrafyadan Valerli Hacı Sadık Bey,Modanlı Feqi Hesen,Gırnoslu Selim Ağa (Kolos Ağa),Vazenanlı Emer Ağa başta olmak üzere birçok direnişçi ve şehadete ulaşmış değerli insanlar çıkmıştır. 

 

Yeniköy fotografındaki ova'nın karşısındaki yüksek dağ silsilesi nin eteklerinde ve arka tarafı yerleşim yerlerinde Tawz,Zikte,Yeqki,Mıstan,Murtezan ve Botyan aşiretine bağlı köyler bulunmaktadır.  

Kürd direnişçisi Yado o yüksek dağın arka tarafında Botyan mıntıkasında sehadete ulaştığı, eşi Telli hanım ise dağın görünen etek köylerinde Kırdki ismiyle Ulyan köyünde şehadette ulaşmıştır. 

Telli hanımın torunları yakın dönemde nenelerinin şehadete ulaştığı yerde mezarını inşaa ettiler. 

Yado olsun, Bidlis ayaklanmasının lideri Melle Selim Dımıli'de köken olarak bu coğrafyadan olduğunu'da hatırlatmak istiyorum. 

**************************

Dr.Said Çürükkaya'nın fotoğraftaki o yüksek dağların doruk ve kuytularında ayak izleri vardır. 

Bu coğrafyada Türk devletinin 30 bin kişilik operasyonlarını boşa çıkarmış ve zorlu anlar yaşatmış modern,donanımlı ve eğtimli bir gerilla komutanıydı. 

Hüseyin Turhallı'nın,  Dr Said Çürükkaya'nın anısına kaleme aldığı gerilla anılarının 2,3 bölümdeki  yaşandığı alan  işte bu fotoğraftaki coğrafyadır. 

 

Çeme Murad, 1925 hareketi ve sonrası Türk ordusu tarafından adetta hayat damarları kurutulmuş, cayır cayır yakılan köyleri ,çoğu yaşlı kadın,ihtiyar demeden kurşunlandığı ve acımasızca süngülendigi,parçalanmış cesetlerin sağa sola savrulduğu o katliamlara ikinci defa tanıklık yapıyordu. 

 

Öncesi, yani 1915'de  Palu ve Darehenide Ermeni katliamında da Çeme Murad adetta kan ağlıyordu, sözü budefa yeni misafirleri Kürdlerdi. 

Kısaca , 

 

Dr Said'in şehadettinin anısına bu coğrafya yı kısa ve eksikte olsa size anlatmaya çalıştım. 

Selam ve saygılarımla ,

Orhan Zuexpayıc