ŞEYH SAÎD HAREKETÎNDEN BÎR KADIN PORTRESÎ
( ZOXPALI NÎAJA- NÎACA , ŞEYLA )
Kürd kadın (Tipi) Fizyonomisi
ŞEYH SAÎD HAREKETÎNDEN BÎR KADIN PORTRESÎ
( ZOXPALI NÎAJA'A ŞEYLA )
Vatê Verinun/Zazaca Atasözü
"Zazaca/Kırdki bu atasözün Türkçesi,
ZOXPA KÖYÜ
- YIl 1925 Şubat ayının soğuk bir kış günü, Şeyh Said hareketi ilk kurşunu Piran'da patlamış,
-Xarpet cephe komutanı Kelaxsili Şeyh Şerif Efendi dayılarının mensup olduğu Guewdere
aşiretinin tüm köylerine haber gönderir.
- Tedarikinizi "hazırlık" yapın kadim kent ve isminin kökeni Ermenice olan "Xarpet-Taşkale" istikametine doğru harekete geçilecektir.
- Hareketin birinci derece sorumlusu Şeyh Şerif, askeri anlamda da yardımcısı Yado paşadır.
- Xeylan,Miyalan,Züvyer başta olmak üzere çevre köylerden Kürd direnişçileri adeta dügüne gider
cesıne bir ruh ve heyecan içinde toplanma alanlarında bir araya gelirler.
- Şeyh Şerif Kürd tarihinde birçok kaynakta Guewdere/Gökdereli "aşiret" olarak anılır.
- Dogrusu Sivan "Sivon" aşiretine mensuptur.
- Dareheni/Kelaxsi köyünde türbesi bulunan Şeyh Mustafa Kürd şehidi Şeyh Şerif'in
babasıdır.
*****************************
- Harekete katılma çağrısına,Zoxpa köyü hiç sesiz kalırmı ?
- Şeyh Said'in dedesi Şeyh Ali "Şehli Pali" Zoxpalıların sürekli Palu'da ziyaret ettiği kutsal
bir mekandır.
- Zoxpa yaşlılarının bir çoğu yakın döneme kadar yemin ederlerken,bazen Zerdüşt geleneği gereği
güneş ve ateş üzerine,ağırlıklı olarakta Şeyh Said'in dedesi "Şeh Ali Pali"üzerine yemin ederlerdi.
-Şeyh Said'in oğlu Şeyh Selhaddin sürgün dönüşünden sonra Kürd davası ve islami Irşad
konularında her yıl Guewdere mıntıkasına sefer düzenlerdi.
- Murad havzasindaki bu köylerden başta Zoxpa ve Züvyer köyleri ziyaret edilen uğrak yerlerdi.
- Bu coğrafyada harekete topyekün katılımlar olduğu için, Şeyh Selhaddin bu bölgenin insanlarına
çok önem veriyordu.
**************************
NÎYACA "NÎAJ" ŞEYLA KÎMDÎR ?
(Niaj-amca eşi)
- Xarpet istikametine doğru babamın amcası olan "Ap Wus" Yusuf Kaya bu davanın bir numaralı
direnişçisi ve önemliside şehidi olarak harekete katılmıştır.
- "Ap Wus" Yusuf Kaya Zoxpa köyünden Zazaki/Kırdki "Barığ" güçlü aile bağı olarak tanımlanan "Kasıman" kabilesindendir.
- Bir söz var derler "her başarılı erkeğin arkasında, onunla gurur duyan birde eşi vardır."
- Ama bu eş laikiyle üzerine düşen görevini yerine getirmişse öldükten sonrada olsa anılır.
- Îşte bu eşlerden biride Ap Wus'un eşi Niaj'a Şeyla Xanımdır.
- Şeyla Xanım bizim köyün hem anası,hem "NÎYAC-NÎAJ" amca eşi olarak kabul görürdü.
- Şeyla Xanım'da aslen Zoxpa köyünden olup, Hesenan kabilesindendir.
- Hesenan aşiretinin ana damarı,yerleşik ve güçlü olduğu bölge Muş'un/Malazgirt ilçesidir.
- Hesenanlıların Malazgirt'en Zoxpa'ya gelip,yerleştikleri rivayet edilir.
- Şeyla Xanım köyde Hesenan aşiretinin alt kolu olan " Key Reş" kabilesindendir.
- Ağabeyi "Mehm Reş" bir dönem hem Pakuni "Yumaklı",hemde Zoxpa "Beydoğan" köyünün
ortak muhtarıydı.
- Mehm Reş,Guewdere/Dakun mıntıkasında sayğinlığı ve otoritesi olan bir şahsiyetir.
- Pakuni köyü 1950 li yıllara kadar Palu ilçesine bağlıydı.
******************
ŞEYLA XANIM EŞÎNÎ SAVAŞA YOLCULAMA ÖYKÜSÜ ;
- Bu öykünün canli tanığı Zoxpa'lı Niaja Şeyla'nın oğlu Hacı Şükrü'dür.
- Şeyh Said hareketinde on beş yaşında olan Hacı Şükrü'ye atfen babasının
harekete katılmasını şöyle anlatıyordu.
- Hacı Şükrü halen hayata olup, şuanda 101 yaşındadır.
- 1925 yılının soğuk bir kış günüydü ! Zoxpa'ya haber ulaşıldı.
- Şeyh Said hareketi başlamış Kelaxsili Şeyh Şerif efendi hareketin Xarpet cephe komutanıdır.
- Alınan kararlar gereği başta Guewdere,Çolig,Vararad,Azıj,Siwon,Neqşan,Şîrnan ve çevredik aşiretlere bağlı
köylerde harekete yoğun bir katılım olur.
-Babam Yusuf'ta harekete savaşçı olarak katılma kararı verir.
-Bu kararını eşi Şeyla Xanıma açar ve oda anlayışla karşılar.
- Çok iyi hatırlıyorum yünden örülmüş ve imalatı Zoxpa'da yapılmış sırt çantası işlevini gören,
zazaca "Heqbe" annem tarafından hazırlandı.
-Zoxpa deyip gecmeyin 1950'li yıllara kadar
Guewdere/Dakun mıntıkasında dokuma "textil" merkeziydi.
- Hemde köyde 40 adet dokuma tesisi vardı.
- Zazaca bu tesislere "Dezge",bu işi yapan ustaya'da zazaca "Çulag" denirdi.
- Yünün işlenmesi,boyanması,terbiye edilerek elbiselik hale getirilmesi uzun bir hikayedir.
- Annem o günkü şartlarda babamın birkaç günlük erzağı başta olmak üzere, ihtiyacı olan
diğer eşyalarınıda "Heqbe" ye koydu.
- Babam geride fedakar annem ve biz beş çocuğuyla helaleşip, vedalaşmak istedi.
- Şeyla Xanım buna razı olmadı, seni ta... köyün çıkışına kadar,Xeylan - Züvyer köy sınırına
kadar çocuklarımla yolculuyacağım,dedi.
- Daha sabahın ilk saatleri babam benden küçük kardeşlerimi son bir defa öperek,bu
yolculuğa onların katılmasına razı olmadı.
- Babamı başta annem ve benden büyük abim Tahir, köyün dışına kadar Xeylan
güzergahındaki"Qeşe Îsun" denilen bölgeye kadar refakat ettik.
- Babam çocuklarını ve eşi Şeyla Xanımı duyulan sevgisini,sıcaklığını,samimiyetini adeta bağrı
na basarak bizden helaleşip,ayrıldı.
- Babam bizden metrelerce uzaklaştıkça ben yerimde durarak babamı arkadan süzmeye
başladım.
- Babam hiç arkasına bakmadan haklı davası ve inancı gereği dava arkadaşlarına yetişme heycanı ile yoluna koyuldu.
- Çok düşünüyordum ! acaba babamı bir daha görecekmiyim!
- Babamın bizi koruma,sevme,sevecenlik,merhamet ve şefkat duygularını bundan sonra kimden alabilir veya o duyguyu tada bilirmiyim ?
- Annem, babamın ayrılmasından sonraydı. Onu dakikalarca usulce süzdüm.
- Bize ikide bir bakarak anlamaya çalışıyordum.
- Babamın ayrılığını ve üzüntüsünü annem biz çocuklarına his ettirmedi.
- Çünkü büyük bir sorumluluk onu beklediğinin bilincindeydi.
-Annem vakar duruşu, sert bakışı, az ve öz konuşması, isabetli kararları ve her şeyiyle
mükemmel bir insandı.
- Büyüyünce onu örnek alıp, onun gibi olmak isteyen belki yüzlerce kadın olduğunu
anlıyordum.
- Çünkü Guewdere mıntıkasında onu hep örnek göstermeleri,saygınlığı ve eşinin kendisine bıraktığı miras (çocuklarına) kol kanat geren fedakar bir yürekti onunkisi !
Zoxpalı Hacı Şükrü amcam işte annesi Şeyla Xanımı bize böyle anlatır,dururudu.
**************************
-Şeyla Xanımın eşi Şeyh Said hareketinde Xarpet Cephesinde Şeyh Şerif'in emrindedir.
-Şeyh Şerif Xarpeti teslim almadan evvel Hüseynik köyünde ikamet eden Dersim eski mebusu
Hesen Xeyri'yi ziyaret eder.
Dersim aşiretlerininde harekete destek sunması için yardım ister.
- Şeyh Şerif bu istişarenin yapıldığı anda Türk ordusunun Hüseynik köyündeki cephaneliği
Kürd direnişçileri tarafından teslim alınmaya çalışılır.
- Kürd direnişçilerinin tedbirsizlik ve dağınıklığı sonucunda halen bilinmiyen bir nedenden dolayı cephanelik patlar.
- Bu patlamada şehid olan onlarca kişi arasında, "Ap Wus"Yusuf Kaya'nın şehadete ulaştığı rivayet edilir.
- Bir başka görüşte Şeyh Şerif Xarpeti ele geçirdikten sonra, Türk ordusu ve işbirlikçi yerel güçler
Kürd direnişçilerini geri püskürtürler. Kürd direnişçileri Palu-Çewlik hattına doğru geri çekilirler.
-Karakoçan "Dep"/Altınoluk Kürdçe "Tırkan" köyünde Türk askerleriyle çıkan çatıçmada "Ap
Wus"şehadete ulaşır.
- 1925 tarihi Gazik-Mendo çatışmasında "Ap Wus" dışında Zoxpa'dan Cindi "barığ" kabilesinden merhum
Kek Gul'ın ağabeyi Mahmuda şehadete ulaşır.
- Malum Karakoçan'da etkin nüfuza sahip Şadili aşiretinin reisi Necip Ağa Oxi Kürd direnişçlerini
Türk ordusuyla beraber arkadan hançerlemiştir.
SONUÇ;
-Şeyla Xanım,Kürdlerde sıkça rastlanan güçlü kadın tiplemelerinden biriydi.
- Niaja Şeyla'nın tüm çocukları annesinin ismiyle anılırdı.
- Hacı Şükrü Şeyla,Hacı Tahir Şeyla denilmeseydi,kimse tanımazdı.
-Tıpkı Raman aşiret reisi Emine Perixane, Guewdere/Mırı'li Hacı Mehemed Gor gibi,
- Özgürlük uğruna şehid olan eşi ve dava arkadaşlarının meşalesini,kendisine bırakılan mirası
onurlu bir şekilde taşıdı.
-Guwdere mıntıkasında saygıyla anılan bu kadının,şehid olan eşinin anısına ölünceye kadar bağlı kaldı.
- Eşinin şehadetinden sonra geride yetim kalan beş çocuğuna layikiyle hem anne hemde baba şefakatini hiç eksik etırmedi.
- Çevrede onun bu duruşu,saygınlığı ve otoriter kişiligi hep konuşulur,durulur.
- Yaşamı yüreğinde yaratarak eşinin anısına Kürd davasına sunan bir kadın tipiydi.
- Şeyla Xanımı anlatırken azda olsa kurgu yapmaya çalıştım.
- Şiddet girdabından böyle güçlü kadın tipleri hep saygıyla anılırlar,ruhu şad olsun.
Selam ve saygılarımla,
ORHAN ZUEXPAYIJ
( ZOXPALI NÎAJA'A ŞEYLA )
"Laser Şınu, qum munenu; merdım kerdenê xu vineno!"
Vatê Verinun/Zazaca Atasözü
"Zazaca/Kırdki bu atasözün Türkçesi,
"Sel gider,kum kalır ; Kişi kendi yaptıklarının karşılığını mutlaka görür."
ZOXPA KÖYÜ
- YIl 1925 Şubat ayının soğuk bir kış günü, Şeyh Said hareketi ilk kurşunu Piran'da patlamış,
-Xarpet cephe komutanı Kelaxsili Şeyh Şerif Efendi dayılarının mensup olduğu Guewdere
aşiretinin tüm köylerine haber gönderir.
- Tedarikinizi "hazırlık" yapın kadim kent ve isminin kökeni Ermenice olan "Xarpet-Taşkale" istikametine doğru harekete geçilecektir.
- Hareketin birinci derece sorumlusu Şeyh Şerif, askeri anlamda da yardımcısı Yado paşadır.
- Xeylan,Miyalan,Züvyer başta olmak üzere çevre köylerden Kürd direnişçileri adeta dügüne gider
cesıne bir ruh ve heyecan içinde toplanma alanlarında bir araya gelirler.
- Şeyh Şerif Kürd tarihinde birçok kaynakta Guewdere/Gökdereli "aşiret" olarak anılır.
- Dogrusu Sivan "Sivon" aşiretine mensuptur.
- Dareheni/Kelaxsi köyünde türbesi bulunan Şeyh Mustafa Kürd şehidi Şeyh Şerif'in
babasıdır.
*****************************
- Harekete katılma çağrısına,Zoxpa köyü hiç sesiz kalırmı ?
- Şeyh Said'in dedesi Şeyh Ali "Şehli Pali" Zoxpalıların sürekli Palu'da ziyaret ettiği kutsal
bir mekandır.
- Zoxpa yaşlılarının bir çoğu yakın döneme kadar yemin ederlerken,bazen Zerdüşt geleneği gereği
güneş ve ateş üzerine,ağırlıklı olarakta Şeyh Said'in dedesi "Şeh Ali Pali"üzerine yemin ederlerdi.
-Şeyh Said'in oğlu Şeyh Selhaddin sürgün dönüşünden sonra Kürd davası ve islami Irşad
konularında her yıl Guewdere mıntıkasına sefer düzenlerdi.
- Murad havzasindaki bu köylerden başta Zoxpa ve Züvyer köyleri ziyaret edilen uğrak yerlerdi.
- Bu coğrafyada harekete topyekün katılımlar olduğu için, Şeyh Selhaddin bu bölgenin insanlarına
çok önem veriyordu.
**************************
NÎYACA "NÎAJ" ŞEYLA KÎMDÎR ?
(Niaj-amca eşi)
- Xarpet istikametine doğru babamın amcası olan "Ap Wus" Yusuf Kaya bu davanın bir numaralı
direnişçisi ve önemliside şehidi olarak harekete katılmıştır.
- "Ap Wus" Yusuf Kaya Zoxpa köyünden Zazaki/Kırdki "Barığ" güçlü aile bağı olarak tanımlanan "Kasıman" kabilesindendir.
- Bir söz var derler "her başarılı erkeğin arkasında, onunla gurur duyan birde eşi vardır."
- Ama bu eş laikiyle üzerine düşen görevini yerine getirmişse öldükten sonrada olsa anılır.
- Îşte bu eşlerden biride Ap Wus'un eşi Niaj'a Şeyla Xanımdır.
- Şeyla Xanım bizim köyün hem anası,hem "NÎYAC-NÎAJ" amca eşi olarak kabul görürdü.
- Şeyla Xanım'da aslen Zoxpa köyünden olup, Hesenan kabilesindendir.
- Hesenan aşiretinin ana damarı,yerleşik ve güçlü olduğu bölge Muş'un/Malazgirt ilçesidir.
- Hesenanlıların Malazgirt'en Zoxpa'ya gelip,yerleştikleri rivayet edilir.
- Şeyla Xanım köyde Hesenan aşiretinin alt kolu olan " Key Reş" kabilesindendir.
- Ağabeyi "Mehm Reş" bir dönem hem Pakuni "Yumaklı",hemde Zoxpa "Beydoğan" köyünün
ortak muhtarıydı.
- Mehm Reş,Guewdere/Dakun mıntıkasında sayğinlığı ve otoritesi olan bir şahsiyetir.
- Pakuni köyü 1950 li yıllara kadar Palu ilçesine bağlıydı.
******************
ŞEYLA XANIM EŞÎNÎ SAVAŞA YOLCULAMA ÖYKÜSÜ ;
- Bu öykünün canli tanığı Zoxpa'lı Niaja Şeyla'nın oğlu Hacı Şükrü'dür.
- Şeyh Said hareketinde on beş yaşında olan Hacı Şükrü'ye atfen babasının
harekete katılmasını şöyle anlatıyordu.
- Hacı Şükrü halen hayata olup, şuanda 101 yaşındadır.
- 1925 yılının soğuk bir kış günüydü ! Zoxpa'ya haber ulaşıldı.
- Şeyh Said hareketi başlamış Kelaxsili Şeyh Şerif efendi hareketin Xarpet cephe komutanıdır.
- Alınan kararlar gereği başta Guewdere,Çolig,Vararad,Azıj,Siwon,Neqşan,Şîrnan ve çevredik aşiretlere bağlı
köylerde harekete yoğun bir katılım olur.
-Babam Yusuf'ta harekete savaşçı olarak katılma kararı verir.
-Bu kararını eşi Şeyla Xanıma açar ve oda anlayışla karşılar.
- Çok iyi hatırlıyorum yünden örülmüş ve imalatı Zoxpa'da yapılmış sırt çantası işlevini gören,
zazaca "Heqbe" annem tarafından hazırlandı.
-Zoxpa deyip gecmeyin 1950'li yıllara kadar
Guewdere/Dakun mıntıkasında dokuma "textil" merkeziydi.
- Hemde köyde 40 adet dokuma tesisi vardı.
- Zazaca bu tesislere "Dezge",bu işi yapan ustaya'da zazaca "Çulag" denirdi.
- Yünün işlenmesi,boyanması,terbiye edilerek elbiselik hale getirilmesi uzun bir hikayedir.
- Annem o günkü şartlarda babamın birkaç günlük erzağı başta olmak üzere, ihtiyacı olan
diğer eşyalarınıda "Heqbe" ye koydu.
- Babam geride fedakar annem ve biz beş çocuğuyla helaleşip, vedalaşmak istedi.
- Şeyla Xanım buna razı olmadı, seni ta... köyün çıkışına kadar,Xeylan - Züvyer köy sınırına
kadar çocuklarımla yolculuyacağım,dedi.
- Daha sabahın ilk saatleri babam benden küçük kardeşlerimi son bir defa öperek,bu
yolculuğa onların katılmasına razı olmadı.
- Babamı başta annem ve benden büyük abim Tahir, köyün dışına kadar Xeylan
güzergahındaki"Qeşe Îsun" denilen bölgeye kadar refakat ettik.
- Babam çocuklarını ve eşi Şeyla Xanımı duyulan sevgisini,sıcaklığını,samimiyetini adeta bağrı
na basarak bizden helaleşip,ayrıldı.
- Babam bizden metrelerce uzaklaştıkça ben yerimde durarak babamı arkadan süzmeye
başladım.
- Babam hiç arkasına bakmadan haklı davası ve inancı gereği dava arkadaşlarına yetişme heycanı ile yoluna koyuldu.
- Çok düşünüyordum ! acaba babamı bir daha görecekmiyim!
- Babamın bizi koruma,sevme,sevecenlik,merhamet ve şefkat duygularını bundan sonra kimden alabilir veya o duyguyu tada bilirmiyim ?
- Annem, babamın ayrılmasından sonraydı. Onu dakikalarca usulce süzdüm.
- Bize ikide bir bakarak anlamaya çalışıyordum.
- Babamın ayrılığını ve üzüntüsünü annem biz çocuklarına his ettirmedi.
- Çünkü büyük bir sorumluluk onu beklediğinin bilincindeydi.
-Annem vakar duruşu, sert bakışı, az ve öz konuşması, isabetli kararları ve her şeyiyle
mükemmel bir insandı.
- Büyüyünce onu örnek alıp, onun gibi olmak isteyen belki yüzlerce kadın olduğunu
anlıyordum.
- Çünkü Guewdere mıntıkasında onu hep örnek göstermeleri,saygınlığı ve eşinin kendisine bıraktığı miras (çocuklarına) kol kanat geren fedakar bir yürekti onunkisi !
Zoxpalı Hacı Şükrü amcam işte annesi Şeyla Xanımı bize böyle anlatır,dururudu.
**************************
-Şeyla Xanımın eşi Şeyh Said hareketinde Xarpet Cephesinde Şeyh Şerif'in emrindedir.
-Şeyh Şerif Xarpeti teslim almadan evvel Hüseynik köyünde ikamet eden Dersim eski mebusu
Hesen Xeyri'yi ziyaret eder.
Dersim aşiretlerininde harekete destek sunması için yardım ister.
- Şeyh Şerif bu istişarenin yapıldığı anda Türk ordusunun Hüseynik köyündeki cephaneliği
Kürd direnişçileri tarafından teslim alınmaya çalışılır.
- Kürd direnişçilerinin tedbirsizlik ve dağınıklığı sonucunda halen bilinmiyen bir nedenden dolayı cephanelik patlar.
- Bu patlamada şehid olan onlarca kişi arasında, "Ap Wus"Yusuf Kaya'nın şehadete ulaştığı rivayet edilir.
- Bir başka görüşte Şeyh Şerif Xarpeti ele geçirdikten sonra, Türk ordusu ve işbirlikçi yerel güçler
Kürd direnişçilerini geri püskürtürler. Kürd direnişçileri Palu-Çewlik hattına doğru geri çekilirler.
-Karakoçan "Dep"/Altınoluk Kürdçe "Tırkan" köyünde Türk askerleriyle çıkan çatıçmada "Ap
Wus"şehadete ulaşır.
- 1925 tarihi Gazik-Mendo çatışmasında "Ap Wus" dışında Zoxpa'dan Cindi "barığ" kabilesinden merhum
Kek Gul'ın ağabeyi Mahmuda şehadete ulaşır.
- Malum Karakoçan'da etkin nüfuza sahip Şadili aşiretinin reisi Necip Ağa Oxi Kürd direnişçlerini
Türk ordusuyla beraber arkadan hançerlemiştir.
SONUÇ;
-Şeyla Xanım,Kürdlerde sıkça rastlanan güçlü kadın tiplemelerinden biriydi.
- Niaja Şeyla'nın tüm çocukları annesinin ismiyle anılırdı.
- Hacı Şükrü Şeyla,Hacı Tahir Şeyla denilmeseydi,kimse tanımazdı.
-Tıpkı Raman aşiret reisi Emine Perixane, Guewdere/Mırı'li Hacı Mehemed Gor gibi,
- Özgürlük uğruna şehid olan eşi ve dava arkadaşlarının meşalesini,kendisine bırakılan mirası
onurlu bir şekilde taşıdı.
-Guwdere mıntıkasında saygıyla anılan bu kadının,şehid olan eşinin anısına ölünceye kadar bağlı kaldı.
- Eşinin şehadetinden sonra geride yetim kalan beş çocuğuna layikiyle hem anne hemde baba şefakatini hiç eksik etırmedi.
- Çevrede onun bu duruşu,saygınlığı ve otoriter kişiligi hep konuşulur,durulur.
- Yaşamı yüreğinde yaratarak eşinin anısına Kürd davasına sunan bir kadın tipiydi.
- Şeyla Xanımı anlatırken azda olsa kurgu yapmaya çalıştım.
- Şiddet girdabından böyle güçlü kadın tipleri hep saygıyla anılırlar,ruhu şad olsun.
Selam ve saygılarımla,
ORHAN ZUEXPAYIJ
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder