ÎSMAÎL HAKKI MÜTEVELLÎZADENÎN ANISINA ?

 

"Söyle bana seni nasıl anlatayım

Söyle bana seni nasıl tanıtayım

Gülüş ve duruşundaki o asaleti nasıl hatırlatayım.

Yaban (sürgün)ellerde,

sensiz bir dünyada yine ben yazayım."

İSMAİL HAKKI'NIN KISA YAŞAMI VE YAŞADIGIM ANEKDOTLAR ?

 

İsmail Hakkı, Mütevellizadenin çocuklugu ve üniversite dönemiyle ilgili kisa bilgiler. Babasının adı Abdulvahap/Züfer oğlu, annesi Arduşen beylerinden avukat Cemal Yavuz'un ablasıdır. 

1952 yılında Bingöl merkezde doğdu.

 İlk, orta ve lise eğtimini Bingöl'de tamamladı.

1970'li yılların başında Ankara Devlet Mimarlık ve Mühendislik akademisi makina bölümünü süresi içinde bitirdi.

Ankara'da öğrenciyken ADYÖD Ankara Demokratik Yüksek Ögrenci Derneği içinde aktif çalıştı.

 Mütevellizade ailesinin asıl soyadları "Aydoğdu" olup, 1956 yılında mahkeme kararıyla Mütevellizade soyadlarını alırlar. Mütevellizade soyadını halk arasında aileye "Kêy Mitolyun" isminden esinlenerek almışlardır.

 1995 yılının Şubat ayında İsmail Hakkı Mütevellizadeyle beraber itirafçıların iftiralariyla beraber (4) ay Bingöl ve Muş cezaevinde kaldık. Bana okul döneminde Abdullah Öcalan ile olan anılarınıda anlatı.

 Ismail Hakkı 1970'li yılların başlarında Ankara'da üniversite okurken Abdullah Öcalan'la Kürd sorunun ideolojik inşaa sürecinin tartışıldığı ilk dönemlerde tanışıyorlar.

Ankara Yüksek Ögrenciler Derneği " AYÖD" kuruluş çalışmalarında bu ikili aktif olarak yer almışlardır.

Ideolojik olarak farklı düşündükleri,hararetli tartışma yaptıklarını,sonraki dönemlerde farklı Kürd örgüt yapılanmaları içinde yer aldıklarını görüyoruz.

İsmail Hakkı Mütevellizade ile Abdullah Öcalan arasındakı bu fikir ayrıkları yıllar sonrada kendini gösterdi. İsmail Hakkı ile diyebilirimki ! Bingöl'de uzun süre olan beraberliğimizde Öcalan'a karşı bir güvensizlik duyuyordu.

Özellikle Diyarbakır cezaevinden yakinen tanıdığı Mehmet Şener olayı başta olmak üzere, PKK gerillalarının İsmail Hakkı'nın müteahitliğini yaptığı bir inşaatı yakması bu ortamı doruk noktasına çıkarmıştır.

1995 yılında Bingöl cezaevinden Muş Cezaevine sevkimiz yapılırken , o dönemlerde amcazadesi sayılan ve PKK/Ulusal meclisten o dönemde hükümlü olan Ismet Aydoğdu ağabey kendisine haber yollamıştı. Muş cezaevinde PKK'lilerin bulunduğu koğusa gelmemesi yönündeydi. Çünkü cezaevinde ders olarak Öcalanın Serxewbun yayınından Ismail Hakkının ismininde geçtiği çözümlemeleri ders olarak tutuklu kadro/sempatizanlarına okutuluyordu.

Ismail Hakkı bu durumdan dolayı bağımsiz koğuşu tercih etti. 

Bende PKK'lilerin koğuşuna gittiğimde Ismail Hakkının amcazadesi Ismet Aydoğdu abeyle beraberdik. Ismet abeye Öcalanın Ismail Hakkı üzerine degerlendirmesini bana göstermesini istedim. Ismet abi bulup,getirdi. 

Küçük bir broşürde pellur kağıd ve  daktiloya çekilen değerlendirmesinin kısa özeti şöyleydi.

AYÖD kurarken Kürd Aristokrat sınıfından bazı öğrenciler bizim ilerici ve devrimci çabalarımızın önünde engeldiler.

 Bu Kürd Aristokratları arasında "İ.Hakkı Mütevellizade,

 A. Zeki Okçuoğlu ve Liceli Faruk Vakıf Ahmetoğlu" ilk akla gelen isimlerdir.

***************************

Abdullah Öcalan yıllar sonrada olsa bu saydığı üç isime karşı tepkisini dışa vuruyordu.

 Abdullah Öcalan'ın bu sözü yıllarca PKK hareketi'nin yayın organlarından alıntı yapılarak kadrolara cezaevinde ders olarak veriliyordu.

 Abdulah Öcalan, bu şahsiyetlere "aristokrat" yakıştırmasını olumsuz ve suçlayıcı temelde yapıyordu.

Yani bu şahsiyetlerin aileleri toprak sahibi, varlıklı, bey ağa sınıfindan geldiğini; kendisinin de fakir ve köylü çocuğu olduğunu benzetmesine vurgu yapıyordu. Bu şahsiyetlerin Kürd ulusal bilinçlenmesindeki duruşları,siyasi mücadelelerini görmezlikten geliyordu.

 Zaten yıllar sonrada Şeyh Said ve Barzani ailesi hakkında da Abdullah Öcalan'ın İmralı tutanakları ve Serxwebun sayılarında negatif ve hakaret edercesine değerlendirmelerine tanık olduk.

Melik Fırat ve Abdullah Öcalan'ın son yıllardaki açıklamalarını okursanız kanlı bıçaklı olduğunu görebilirsiniz.

Yine PKK ve KDP arasında yaşanan çatışmalar Barzani ailesine karşı Öcalan ve kadrolarının söylemleri hala hafızamızda tazeliğini koruyor.

Öğrenimini bitirdikten sonra Bingöl Bayındırlık Müdürlüğünde makina mühendisi olarak çalışırken de Kürd siyasetiyle'de iç-içeydi.

İsmail Hakkı 1976 yılında kurulan ve daha sonra KİP adını alan Türkçesi Kurdistan Işçi partisi saflarında yer aldı.

Bu parti 1980 yılından sonra PPKK olarak ismini değiştirdi. Partinin Kürdçesi Partiya Peşenga "öncü" Karkeran Kurdistandır.

İsmail Hakkı bu partinin merkez komite üyesiydi.

1980 darbesinde DDKD- KIP davasından yargılanarak 15 yıl ceza alıp, 6,5 yıl cezaevi süreci yaşamıştır. Cezadan dolayı kamu hizmetlerinden mahrum olan İsmail Hakkı serbest ticaret, müteahitlik yapmaya başladı.

Bir dönem kısada olsa hayvancılık "mandra" işide yaptı.

Daha sonraki yıllarda inşaat mütahitliği yapmaya başladı. Cezaevinden çıktıktan sonra son dönemlerde legal zeminde siyasetle ilişkisi vardı.

Yine Kürd sorunuyla ilgili oluşturulan inisiyatiflerin ağırlıklı olarak Diyarbakır, Ankara ve İstanbul'da yapılan konferanslara, toplantılara Kürd siyasetçi kimliğiyle sürekli davet edilen bir kişiydi.

Siyasi öngörüsü, Kürd sorunu hakkında bilgi ve birikimi başta olmak üzere hitabetiylede topluma güven veren, iyi bir hatipti.

İsmail Hakkı PKK ve o dönemde onun legal parti ve oluşumlarına mesafeli duran biriydi.

Devlet bunu bilmesine rağmen başta Newruz,1 5 Agustos ve 27 Kasım'da Bingöl'deki genel toplanmalarda Ismail Hakkı sürekli gözetime alınan kişilerin başındaydı.

Defalarca beraber aynı hücreyi paylaştık.

En son 1995 yılında beraber aynı dönemde 4 aylık Bingöl ve Muş cezaevlerinde yardım ve yataklıktan dolayı birlikteliğimiz oldu.

İsmail Hakkı zazaca dilini anlıyor,ama kendini ifade edemiyordu. Aynı durumda kardeşleri Derviş Sami, Lokman ve Rüştü ağabeylerde de bunu görmek mümkündü.

Halbuki Bingöl merkez'de Türk kökenli yerli aile yoktur.

Ama aile çocuklarına ana dili zazaca değil Türkçe'yi dayatmıştır. Çocuklarımız okul okusun yüksek görevlere gelsin tarihten gelen baskı, sürgün ve korku politikasını çocuklarına yansıtmışlardır.

Ama İsmail Hakkı zazaca dilini iyi ifade etmediği için çok üzülüyordu.

Bana diyiordu ki ! sen yanımda sürekli zazaca konuş ki bende kendimi geliştireyim.

Ne olursa olsun, İsmail Hakkı belki anadiliyle kendini iyi ifade etmiyordu.

Ama ruhu, beyni ve yüreğiyle bir Kürd dava adamıydı. Değerli okuyuculara İsmail Hakkı hakkında bu nesnel tesbiti yapmamı kimse yanlış anlamasın. Kürd değerlerini yazarken yetenek, bilgi birikimlerini yazarken eksik ve bilinmiyen yönlerinide yazmak gerekir. Yoksa yazılanlar eksik kalmış olur. 5.10.2005 tarihinde Pankreas kanseri nedeniyle tedavi gördüğü Ankarada vefat etti.

ÎSMAÎL HAKKININ AÎLE VE ÇEVRESÎ ÎLE ÎLGÎLÎ BÎLGÎ, BELGELER ?

İsmail Hakkı Mütevelizade'nin ailesinin Cumhuriyet öncesinde bürokraside çok etkin görevlerde olduğunu yazmıştım. Dedesi Züfer Efendi'nin iki kardeşi daha vardır. Bu kardeşlerin ismi Maruf Efendi ve İsmail Hakkı Efendi'dir. İsmail Hakkı Efendi Kürd tarihinde Hevi ve Azadi cemiyetinin kuruluşunda ve yönetiminde yeralan Tayyip Ali Mütevellizade'nin babasıdır. Abdulvahap Efendi oğlu İsmail Hakkı Mütevellizade'nin ismini amcasının ismine atfen koymuştur.

Maruf, Züfer ve Ismail Hakkı adlı kardeşler Osmanlı kayıtlarına göre o dönemlerde kaymakamlık statüsünde olan Cabakçur "Bingöl"de bürokraside etkin görevlerde yer almışlardır. Ayrıca amcazadeleri olan Aziz Efendi "Aydoğdu" yine o dönemlerde milis alay komutanı rütbesiyle Osmanlı-Ruslar arasında cereyan eden savaşta görev almıştır. Ayrıca ailede Tayyip Ali Mütevellizde Fahran "İçpınar" nahiye müdürü olarak görev yapıyordu.

(Belge) 

Osmanli arsivinde o dönem Bidlis vilayeti Genc Sancagindaki bir vesikada (Mıladı 1915 )Mütevellizade ailesinin  ileri gelenlerinden (Aziz,Züfer ve Maruf) beylerin bürokrasideki statüleri yazılıdır

*************************************

Şeyh Said hareketinin direniş sembolü olan Yado "Yad Mehmud Ebas" bu aile ile içli ve dışlıdır.

1920'li yılların başında Yado bu ailenin bürokrasideki etkin görevinden dolayı yanlarında tahsildarlık görevi yapmıştır.

Yado'nun bu aileden ve Tayyip Ali'den etkilendiği söylenmektedir. Rivayetlere göre Şeyh Said hareketinden evvel Yado dağa çıkar. Dağa çıkmasının rivayete göre iki nedeni olduğu söylenir.

Birincisi o dönemin yönetimi "bürokrasi" ile olan problem, ikincisi Tayyip Ali ile beraber Azadi cemiyet üyesi oduğu deşifre edilince dağa çıktığı sanılmaktadır.

İsmail Hakkı'yı anlatırken, Yado hakkında yazılan kısa bir edebi metni de hatırlatmak istiyorum.

"Yado adını alan bir çeşmesi vardır.

 Suyu özgür akar...Bir halka adanmış tek çeşmedir.

(Bingöl il sınırlarının içindedir.) İsmini Yadin Paşa'dan alır.

 Ailesi sürgün yemiştir.

Oğlu toplama kampında iken "yaşa yaşa Yadin Paşa!" derken kimse anlayamamıştı.

Ama şimdi Yadin Paşa suyuyla ziyaretçilerine ab-ı hayat bahşediyor."

İsmail Hakkı Mütevellizade'nin bana aktardığı ve beraber yaşadığım bazı anekdotları sizinle paylaşmak istiyorum.

İsmail Hakkı Diyarbakır cezaevinden çıktıktan sonra Bingöl'de ikamet ettiği apartman dairesindeki komşularından biri de Kürd direnişinde ismi sıkça anılan Cibran aşiretinden Sadiye Telha'nın kızı Ayten hanımdır.

Ayten hanım Çapakcur esnaflarından Bidlis kökenli Mehmet Ademci'nin eşiydi.

Ayten hanımın iki oğlu bir kızı vardı.

Çocukları tamamen Kürd ulusal bilincinden uzaktaydılar.

Dedeleri Sadi "Talha"Ağa'dan bi haber oldukları kesindi.

Ayten hanım babasının yaşadığı trajedilerin tanığı ve mağduruydu. Bazılarına göre Ayten Hanım Kürd ulusal davasına karşıydı.

Ama İsmail Hakkı Mütevellizade bana anlatığı bir olayla Ayten Hanım'ın hiçte öyle olmadığını şöyle ifade ediyordu.

Benle, Sadin Ağa'nın kızı Ayten hanım aynı binada kapı komşuyduk. Kürd siyasetiyle iç, içe biri olduğumu, Diyarbakır cezaevi süreci yaşadıgımı bilen Ayten Hanım'la binada her karşılaştığımda?

çocuklarına gösterdiği şefkatin aynısını bana da gösteriyordu.

Beni her gördüğünde duraksayıp, oğlum nasılsın?

diye hatırımı sormadan rahat etmezdi.

 Ben onun göz ferinden şunu hissediyordum ki beni her gördüğünde babasının yaşadıkları, kendisinin sürgün yaşamı, yetim büyümesi ve çekttiği acılar bir film şeridi gibi gözlerinin önünden geçiyordu.

Ayten hanm bu hislerinden dolayı bana çok değer verirdi.

 Bana bu yaklaşımı hiç kuşkusuz babası Sadin Ağa'la aynı dava (Kürd) ve kaderi paylaşmamızdan kaynaklanıyordu.

Ama, çocuklarının yaşam felsefesi farklı olduğu için benden uzaktılar.

Tesaddüfe bakın Ayten hanımın babası Sadiye Talha'nın yaşam öyküsünü yazdıktan sonra yaşanan bir olayı daha sizinle paylaşmak istiyorum.

Ayten Hanım'ın kızından torunu olan Fatma Damla Karayerli babası 21. dönem MHP Afyon mebusu Müjdat Karayerlidir.

Müjdat Karayerli, eşinden 1986 yılında ayrılırken Fatma Damla annesinin yanında Bingöl'de kalıyor.

Uzun süre babasını görmüyor.

Fatma Damla annesi ve dayıları gibi düşünmez.

Bir arayışa girer ve anne annesinin babası Sadiye Telha olduğunu öğrenir.

 

İletişim fakültesinde okuyan bu kızımız, gazetecilik mesleğinden dolayı Kürd tarihinede ilgi duyar.

Sadiye Talha'nın yaşamının izini sürmeye çalışır.

 Araştırma ve bilgi toplamaya çalışırken dedesi hakkında internete Kürd sitelerinde yazdığım yazıyla karşılaştığı bilgisini duydum. Fatma Damla bu yazımdan dolayı çok etkilendiği gibi, gidip Bingöllü ögrencilerden beni soruyor.

2 yıl evvel Fatma hakkında bir haber Türk medyasına yansır.

MHP'li bir eski mebusun kızı PKK'li çıktı. Bu konu kamuoyunda çok işlendi. Daha sonra duydumki epey cezaevinde kaldıktan sonra bırakılmıştır.

İsmail Hakkı siyasetin yanında bir hatır, gönül adamıydı.

Kendi düşüncesinde olmasa da dost ve düşmanını tanıyan biriydi. İsmail Hakkı ile çok anılarım vardır.

Kısaca sağduyusu, yapıcılığı hakkında kısaca iki anekdot daha hatırlatayım.

 Yıl 1997 olsa gerek, Bingöl'de Selhattin Kaya ANAP'tan Belediye başkan adayı olmuş, seçimi kaybetmişti. Tabi ben bu adaylığa karşı olduğum gibi, Selahattin Kaya'yı sevdiğim için çok üzülmüştüm. Seçimlerde destek vermediğim gibi, ilişkilerimizde biraz soğukluk olmuştu.

 İsmail Hakkı ile birgün çarşıda gezerken Orhan dedi; Selahattin Abi'nin bürosuna gidelim, dedi.

 Ben biraz kem küm ettim.

 İsmail dediki; böyle küçük düşünme, legal partilerin hepsi bir araç, amaç değildir.

Sen partilere bakma, Selahattin Abi'yi öyle nasıl değerlendirisin, dedi.

Selahattin Kaya gibi insanlar Bingöl'de çok az yetişir.

 Selahattin Kaya'nın bürosuna gittik.

 Öğle vaktiydi, Selahattin bizi bırakmadı.

 Yado çeşmesine bizi davet etti.

 Çok uzun sohbetlerimiz oldu.

 Tabi aday olmasının esprisini anlattı.

 Seçim süreci ve sonrasında da pişman olmuştu.

 Pişmanlığı adaylığa değil, o dönemdeki teşkilata ve il yönetiminin hile ve entrikalarına kızgındı. Selhadddın Kaya sonraki dönemde HDP dende aday oldu. Bu defada HDP kadrolarinda Il başkanı istifa etirilerek bazı kişi ve aileler yine aynı entrikaları yaptılar. 

Yine birgün  İsmail Hakkı, ben ve Şeyh Said "Özsoy" Genç caddesinde genelde yurtseverlerin takıldığı Şeyh Burhaneddin Bilgin'in kahvesinde sohbet ediyoruz.

Sıraç Bilgin ve birkaç kişi kahveye geldi.

İsmail Hakkı ve ben saygıdan dolayı kalkıp, Siraç Bilgin'in hal-hatırını sorduk.

Şeyh Said Özsoy yerinden kalkmadığı gibi, Sıraç Bilgin'le konuşmadı.

Halbuki birbirini yakinen tanıyan, akaraba ilişkileri olan bu iki şahsiyetin bu durumları bizi çok üzdü.

İsmail Hakkı'nın daire arkadaşı da olan Şeyh Said'in bu tavrından dolayı bayağı kızdı ve dediki !

 Sıraç Bilgin senden yaşca büyük ,ben iyi hatırlıyorum Ankara'da bir defasında senin için gelip,seni kötü ortamlardan kurtarma çabasını iyi biliyorum.

Hatta dediki ! Siraç Bilgin'in senin siyasi kimligin üzerinde etkisi çok vardır.

 İnsan bu kadar nankör olmaz, dedi !

İsmail Hakkı işte böyle bir insandı. Vefa, hatır, değer yargısı gibi hususlara dikkat eden bir gönül insaniydı.

Fotoğrafta Ayakta duranlara soldan, Ahmet Çelik,Burhan Seçkin,Abdullah Pınar, Fötrlü Mirbey Gürhan,Ahmet Aydın,Bilal Güreş,I.Hakkı Mütevellizade,Hasan Bataray,Zeki Korkutata,Aydın Kaplanseren,sağ baştakini tanıyamadım. 

Oturanlar , Rüştü Mütevellizade,Feyzi Kavar,Diyarbakırlı Veysel isminde mühendis,Vali Yrd. Mustafa Işık,Ali Yılmaz,Palulu berber Rahmi ve ben Orhan Zuexpayıc

Not : Bu fotoğraf tayini çıkan halk  insanı Vali Yardımcısı Mustafa Işık'ı yolcularken, Kuruca (Gazik) geçidinde çekilmiştir. Mustafa Işık Ankarada Ismail Hakkının üniversiden arkadaşıydı.

Sonuç olarak, Kürd halkının yiğit evladı İsmail Hakkı Kürdlük vadisinde iz bırakarak gitti. Kürd tarihine mal olmuş Çolig'deki tarihi şahsiyetleri yazarken İsmail Hakkı anılması gerekenlerdendir.

 Ruhu şad olsun, güzel insan.

Orhan (Kaya) Zuexpayıc

Pazar, 25 Ekim 2009