- Orhan Zuexpayıc

ÇOLÎGDEN NOSTALJÎK BÎR PORTRE (HAMAL ÊLÎ)

" Hiç bir insanın yaşamı asla önemsiz değildir ; hatta kendi başına bir

tarihtir."

Recep Maraşlı

- Kurdistanda okumamış,etiketsiz esnaf ve işçi kökenli çok önemli şahsiyetler kürd siyasetinde
yer almıştır. Bu isimlerin başında Terzi Niyazi Usta, Feqi Hüsen ,Şemsi Usta,Mehdi Zana,
Adil Şerefhanoğlu akla gelen ilk isimlerdir.
- Bu şahsiyetler'in renkli kişilikleri, mizahi ve siyasi yeteneklerinden dolayı iş yerleri kürd
aydınları'nın hem okulu, hem dernek ve hemde toplanma mekanlarıydı.
- Bende bu yazımda Çolig'de etiketsiz ve okumamış bu kategoriye mensup, hemal Êli'yi
size anlatmaya çalışacağım.
- Çolig şehir merkezinde Hemal Êli (Sakin)deyip,geçmeyin. 1970-2000 yılları arasında Çolig'in
siyasetinin nabzını iyi bilen bir figürdü.
- Aslen Dareheni/Siwan nahiyesinin Gaz köyündendi. Şeyh Said hareketinden tutun yakın
döneme kadar Çolig ve çevresinde yaşanan toplumsal ve siyasal olaylara ilgisi olan bir
şahsiyetti.
Kısaca Çoligin ayaklı radyosu,gazetesi demek yerinde bir tesbitir.
- Meslegi hamalık olan Êli'nin hiç değişmeyen iş elbisesi olan şalvarı, kara lastik ve askeri
ceketinden kimse onu vazgeçiremedi.
- Yaz ayının sıcaklığı, kış ayının soğukluğu onun için farketmezdi. Hep aynı elbiselerini giyerdi.
- Hamal Êli'le yaklaşık 20 yıl kapı komşuyduk. Hemen ,hemen her akşam evimizin müzmin
misafiriydi.
- Evinde televizyon olmadığı için akşamleyin haber saatinde gelir,3,4 saat sohbet derken gece
geç saatlere kadar eve ancak giderdi. Hamal Êli ile gece sohbetlerimiz ağırlıklı olarak kürd
siyaseti ve tarihi üzerineydi.
- Çolig merkezde Şeyh Said hareketi ve sonrası kürdlük davasında yer alan ve bedel ödeyen
ailelere müthiş bir saygısı vardı. Yine 1925 hareketindeki çetelere,hainlerin aile ve
çocuklarına karşıda müthiş bir anti-patisi vardı.
- Çoligdeki Şeyh,Seyda,Bey,Aydın,Münevver, kesimlerin çoğuyla barışık ve ortak
dostlukları vardı.
- Hemal Êli MHP gibi Çolig'de ucube Türk milliyetçiligi ve ülkücü fikirlere çok mesafeli ve
karşıydı.
- Hemal Êli genelde Kürdçü,Kürd solu ve sosyalist fikirlere yakın çevrelerle yakın ilişkideydi.
- Rahmetli Zeki Adsız yıllar önce Çolig'de işçi ve hamallardan oluşan bir kitleyi at arabalarla
valiliğe kadar yürüyüşe geçirmişti. Yürüyüşün amacı fakirlik ve yoksuluğu protesto
yürüyüşüydü.
- Bu yürüyüşte baş rolde yer alanlardan biride hemal Êliy'di. Hemal Êli ,rahmetli Zeki Adsız'ın
bu aktivite ve cesaretinden dolayı sürekli anardı.
-Şehirde günlük yaşanan siyasi,toplumsal olayları çok iyi takip eden, yorum,zeka ve analitik
düşünme yetisi Çolig'in mahalli ölçeğine göre zengin bir birikime sahiptti.
- Hamal Êli'ye kısaca okumamış,etiketsiz ve çok renkli lokal bir aydın demek,yerindedir.
- Benimle ilişkisi hem komşuluk,hem siyasi, hem tarihi hem dostluk karışımı çok zengin bir
ilişkiydi.

*************

- Çolig'in gizemli siyasetini çok iyi bildiği için tecrübelerini bizimle paylaşırdı.
- Hemal Eli'nin bir teyzeside şehid öğretmen Sıddık Bilgin'in babası Abdulaziz efendiyle evliydi.
- Çolige gelmeden evvel Siwan mıntıkasında Şeyh Şerif Kelaxsinin ailesiylede yakın
ilişki,dostluk ve bağlılığı samimiydi.
- 1925 hareketinde bölgede yaşanan toplumsal olayların çoğuna hakimdi.
- Örneğin Siwanlı Kasım Aga (QAS KUESI) nin yakalanış hikayesi ve şehadetini çok mizahi ve
edebi bir dile anlatırdı.
- Kasım Aga'nın yakalanmasında yer alan Siwanlı çete başlarının ismi geçincede, kendini tut-
mayarak ahhh... çekerek galiz küfürlerini sıralardı.

Tıpkı diger toplumsal olaylarıda aynı dil ve uslupla anlatmasını bilirdi.

- Hamal Êli biz gençlerin 1970'li yılların sonu ve 1980 li yılların başındaki kürd meselesindeki o
heycanlı ve zaptedilmez hareketlerimizi görünce hem sevinir, hemde bize sakin ve temkinli
olmamız yönünde telkinlerde bulunurdu.
- Kemalizm'in uygulamalarının kurdistandaki sosyal,siyasal ve psikolojik tahribatlarını tarihsel
olayları o mizahi diliyle biz gençlerin beyinlerine nakş etmesini çok iyi bilirdi.
- Biz gençlerin o heycanlı siyasi aktivitelerini gören Hemal Êli'nin bu sözünü hiç unutmam.
- Bana derdiki ! siz gençler böyle yapıyorsunuz. Bu Türkler Atatürkü unutmuşlar sırf bizi
susturmak için mezardan tekrar çıkarıp, domleksin kılıcı gibi bizi korku ve baskı altında tekrar
tutmaya çalışacaklar. Sizden dolayı başımız tekrar belaya girecektir.
- Kemalizm, türk devletinin kürdlere tarih boyunca yaptıklarından dolayı müthiş bir anti-patisi
vardı.

**********************

"ATATÜRK'ÜN KAYBOLAN HEYKELI VE HAMAL ÊLÎ"

- 1980'li yılların başıydı. Çolig'de kültür caddesi üzerinde Imam Hatip Lisesi önünde tunçtan
    yapılmış ,yarım boy bir Atatürk heykeli vardı.
- Sabahleyin okulun yöneticileri mesaiye geldiklerinde, beton kolonu üzerinde monte edilen
   heykelin yerinde olmadığnı görürler.
- Okul yöneticileri büyük bir telaşa kapılıp, durumu o dönem emniyet,sıkıyönetim komutanlığına
   bildirirler.
- Prosedür gereği tahkikat başlatılılıp, o gece nöbetçi olan memurlar başta olmak üzere
çevredeki binalarda olan esnaf ve ev sahiplerinin ifadesine başvurulup, bir sonuç alınamaz.
- Heykeli söküp götüren kişiler , onu saklamanın ateşten gömlek olduğu için götürüp, Gayt
çayı'nın kuytu bir yerine atarlar. Heykelin bulunduğu yer geçiş güzergahı olmadığı için 5,6 gün
yapılan aramalarda bulunamaz.
- Hemal Êli hamalık mesleği yanında demir,metal kısaca aklınıza gelen her türlü hurda
malzeme işiylede ilgileniyordu. Birgün sabah erkenden evi deşte "Çolig ovası" olduğu için
düzağac merkezine gelir. Gayt köprüsü güzergahından sabahin o erken ve güneşin yeni
doğduğu saate gözüne uzaktan bir ışık parıltısi vurur.
- Hemal Êli bu ışık parıltısının mutlak bir sebebinin olduğunu merak eder.
- Işık yönüne doğru yönelince , birde ne baksın bir hazine ? büyük bir metal (Tunç) parçası
ve altın gibi parlayan ve asgari 15,20 kg ağırlığında, kuytulukta bulur.
- Hemal Êli hurdacı olduğu için o an şok yaşar, belki bir 10,15 günlük yevmiyesi çıkmış bir
hazine bulmanın, haklı sevincini yaşar.
- Metal yığınını iyi inceler ve Hemal Êli ençok ilgilendiği tarih ve siyaset biliminden öğrendiği
tecrübeyle Heykel'in Atatürke ait olduğunu kanısına varır.
- Ama, Hemal Êli dahada sevinir. Kisacasi sevinci doruga cikar diyebilirim.
- Cünkü,yevmiyem cikmasada ben şuanda kaybolan bu Atatürk'ün heykelini sırtlayıp, Emniyet
müdürlüğüne götürsem. Belki yevmiyemin bir kaç katı kadar bana ödül verirler
düşüncesindedir.
- Çünkü, Hemal Êli'nin tabiriyle rahmetli Atatürk'ün kaybolan heykelini bulmak,ona sahip
çıkmak ve onu tekrar devletin yetkililerine teslim etmenin kendince hem maddi ve hemde manevi
kazanımlarını olduğunu düşüncesindedir.
- Ve düşündüğünü yapar ve Heykeli hemalığın vermiş olduğu teknik ve pratik tecrübesiyle kalın bir
iple bağlayıp,sırtlayarak direkt Emniyet Müdürlüğünün doğru gider.
- Hemal Êli söylemiyle "Rehmetli Atatürk'ün" heykeli'ni Emniyete götürdüğünde, anında polisler
kendisini ablukaya alırlar.
- Afferin beklerken ,polisler tarafından sözlü ve fızıkı hakaretlere uğrar. Hemal Êli, türkçesi iyi
olmadığı için kendini iyi ifade edemez.
- Sanki heykeli kendisi kaçırmış muamelesini görür. Tabi, netice'de Ali'nin suçsuzluk kanısına
   varılır. Ve hiçte hoş olmayan hakaretlerde kendisine kar olarak kalır.
- Hemal Êli yaşadığı bu olayı yıllar geçsede unutmadı. Ve bazen sohbetlerde söylediği bir söz
vardı. Ve derdiki ! Yalawuz, biz rehmetlinin (Atatürk'ün) heykelini gayt deresinde çamurun
içinden çıkarıp ,getirdik yinede bu devlete yaranmadık.
- Bu korucular,işbirlikçi hainler acaba benim bu yaşadıklarımdan bir ders çıkarmazlarmı ?
sorusunu hep söyler ,dururdu.
- O yüzden bırakın canları ceheneme hiç bu devlete doğru yapmayacaksın,nede
yanaşacaksın. Ve zazaki derdiki "Huqmat Tırkun pırdıb'se hunci serra me viyeren" Türk
hükümeti köprüde olsa üzerinden geçmeyin sözü beynine nakş edilmişti.

Son söz olarak, o heykeli kürd Hemal Êli değil de, hasbel kader polis,asker veya başka bir devlet yetkilisi bulsaydı , kesinlikle bu devlet onu ödülendirirdi. Ama söz konusu Kürd ve Hemal Eli olunca muamele başka olur.

    Selam ve saygılarımla