Köyüm Zoxpa (Zuexpa) Coğrafyasıyla ilgili kısa bir açıklama ,
Türkçelestirilmiş (asimle) edilmiş ismiyle Beydoğan Köyü ,
Xarpet-Çolig sınırında olup, idari yapilanma geregi Palu ilçesine bağlıdır.
Köy coğrafik olarak Guew-dere = (Dere) , Guewde-rue= (Nehir), Coğrafik olarakta Dakun mıntıkasında bulunmaktadır.
Zoxpa köyünün batısında Züver ,
Kuzey batısında Hatek ve Xeylan köyleri,
doğusunda Pakuni ve Pul köyleri,
Kuzeyinde Metan köyleriyle komşudur.
Guew-de-rue kelimesinin etimolojisi hakkinda yazılı bilgiler.
Coğrafik oluşumlardan ismini alan Guew kelimesi ormanlik,koruluk,gök ve yükseklik olmak üzere bir kac anlami (Mehmet Aydar- Türkçe-zazaca sözlük syf-177) olduğunu yazar.
Yine sözlü kaynak olarak bölgeden istişare ettigim Etimoloji bilimine ilgi duyan Miyalanli bir hemşerim Metin Tunc Meto'un degerlelendirmesini de sizinle paylaşayım.
Coğrafik bir anlam kazandırarak ,
Kara Ömer dağ silsilesini bir Guew veya Gövdeye benzeterek dikine doğru eğimli ve çukurlar ve kovuklardan oluşan , (RUE = Nehir) Murad nehrine paralel coğrafik isimlerden adını aldığıni söyleye biliriz,yorumunu yaptı.
Kısaltılmış bir ifadeyle ,
zaten bölge Murat havzasında olduğu icin Dağ silsilesi olan Kara Ömer dağı olarak bu coğrafik oluşum ve tanımlamalar bölgenin ismine uygun olduğu yönünde bize fikir verdiğini, söyleyebiliriz. Bu konuda başka fikirler sunacaklarada şimdiden teşekkür ederim.
ZUEXPAYIC
ZOGPA;ZOXPA VEYA ZUEXPA KÖYÜMÜN ETÎMOLOJÎSÎ (ÎSMÎ) ÜZERINE DERLEDÎGÎM BÎLGÎLER ?
( Ayrıca Kırdki, Coğrafik isimler ve bulunduğu yer )
Bu ağaçlar ne hoş,
bu çiçekler ne güzel:
Fakat bunlar benim ülkemin ağaçları ve çiçekleri değil,
bana hiçbir şey söylemiyorlar.
Nureddin ZAZA
DEWE ZUEXPA = ZUEXPA KÖYÜ
Kürd aydını Dr. Nureddin Zaza'nın şiirinden bu alıntıyı yaparak köyüm Zuexpa,Zoxpa hakkında bu yazıyı kaleme alıyorum.
* Yıllar önceydi merhum babam Hacı Keko Almanya'ya ziyaretimize gelmişti.
* Babamla kaldığım şehirin çarşısını turlarken.
* Dersim'li aydın ve saanatçı kimligi olan bir arkadaşla karşılaşmıştık.
* Babamın hal hatırını sorduktan sonra ?
Babama sorduğu bir soruda hala hafızamda ?
* Amca, Almanya'yı nasıl buldun diyerek ,
gel artık sende burda kal , nasıl olsa çocukların da burda,
Almanya'da sağlık,adalet hukuk ve ekonomik olarakta
bir sorunun yok dedi.
* Merhum babam Dersim'li arkadaşa dönerek doğrudur oğlum ,çok iyi
biliyorum.
* Almanya halkının dini beni alakadar etmiyor, biliyorum buranın sistemi
adaleti hak,hukuk ve vicdani Türkiyenin sözde islam olan sistem,hak ve
adaletinden çok çok üstündür.
* Babam devamla Dersimli arkadaşa dediki !
* Almanya çok iyi ve güzel olabilir ama benim memleketim değilki ! çünkü ben
onların ne dilini,ne dini ni nede kültürünü biliyorum.
* Ve devamla bir yer dilini,kültürünü dinini bildiğin insanlarla ancak iyidir.
* Ve ancak orası senin memleketin olur.
***********
* Köyüm eski ismi Zoğpa,Zoxpa,Zwexpa,Zuexpa şeklinde telaffüz edilir.
* Köyüm Türkçeleştirilmiş ismi Beydoğan,olup hiçbir anlam ifade etmiyor.
* Îsminin değiştirilmesi tamamen asimle amaçlıdır.
* Köyümün eski ismi'nin etimolojisi "kökeni" üzerine epeyce araştırmalarım
oldu.
* Bu konuda taraf gazetesinde "Kelimebaz" köşesinde etimoloji uzmanı olan
Sevan Nişanyan'a yıllar önce E-mail yolladım.
* Sağolsun, kısa sürede cevap verdi.
* Köyümle ilgili yaptığı bilimsel araştırma ve incelemelerde Zuex,Zog,Zox,Zwex
kelimesinin kökü hakkında herhangi bir bilgiye ulaşamadı.
* Halk ararsında yaygın kullanılan isim Zoxpa'dır. Zog "başlangıç" sözcügü
oldugu için kök sayılır.
* Pa kelimesi ise ayak anlamında veya eylem amacıyla kullanılmaktadır.
***********
* Etimoloji bilimi ülkemizde bilimsel,
yöresel veya halksal, Kemalist olmak üzere üçe ayırabiliriz.
*Köyümün etimolojisi'nin bilimsel karşılığını çözemedigim için Osmanlılar
döneminde telaffuz edilen yöresel ve halksal ismi Zoğpa'dır.
* Kemalist ve bilim dışı etimolojik ismide uydurma ismi Beydoğan'dır.
* Halk etimolojisindeki kelimeler genelde yakıştırma şeklindedir.
* Halk Etimolojisinde dilde olmayan bir sözcüğün anlamca yakın bir sözcükle
karşılanması şeklinde de yapılabilir bazen.
* Halk etimolojisinde bazen kelimelere efsaneler yükleyerekde ifade edilir.
Bu bilgilerden hareketle köyümün ismini halk etimolojisi tanımıyla,bugüne kadar yapılan yorumlarla ifade etmeye çalışacağım.
Beydoğan isminin maddi ve bilimsel bir değeri olmadığı için hiç değinmeyecegim. Çünkü Beydoğan ismi resmi-ideolojinin "kemalizm" kürd coğrafyasında tamamen asimle amaçlı taktığı bir isimdir.
***********
* Ben ağırlıklı olarak Zoğpa,Zox ve Zuexpa isimleri üzerinde durmaya
çalışacağım.
* Bu kelime'nin anlamını yıllar önce 1970'li yılların başında Şeyh Said'in
oğlu Şeyh Selhaddin köyüme gitiginde sormuşlar.
* Şeyh Selhaddin'nin verdiği cevap tabiki ilginç Zoğpa kelimesi Zor-pa "ayak-
zoru"kelimesinden gelebilir anlamını yüklemiş.
* Çünkü köy çok dağlık coğrafyası uçurumlarla dolu olduğu, köy 1970'li yıllara
kadar yolu olmadığı için araba yüzü görmedi.
* Bu yüzden bu köye ancak ayak zoruyla gelindigi için o anlamı yüklemiştir.
* Yine köy hakkında bilgisi olan bir yakınıma Zog,Zuex kelimesinin kökeni
hangi dilden veya bilgisi olup,olamdığını sorduğumda ! Bana çok mantıklı
gelen bir cevap vermişti.
* Zuex kelimesi tarla veya meralarda biçilen otlar önce düzeltilerek,sonra
burma ve demet haline getirilir.
* Otun düzeltilmesine Guewdere mıntıkasında Zuex denilip,burma ve demet
halinede "patil vaş" denilir.
************
* Şeýh Said'in kardeşi Şeyh Tahir'in köyün etimolojisi üzerine bir
değelendirmesi vardır.
Örnek vererek sunu söylemiş, Züwer veye züver suyun yanında anlamına
gelmektedir.
* Zoğpa içinde zazaca bir deyim kulanmış "pay pay Qeymı" Türkçesi
"adım,adım yukarı"anlamına gelir demiştir.
* Tabi hayata olmadıği için bu argümanı hangi maddi kaynaga
dayandırıyor,bilmiyorum.
* Ben sadece söylenenleri burada kayıt altına alıyorum.
* Yine Zoğpa kelimesi hakkında başka bir yaşli köylümüz anlamının "pa-mend"
türkçesi geri kalan anlamındadır.
Tabi bu değerlendirmeler halk (halk etimolojisi) ararsında söylenenlerdir.
* INDEX-ANATOLICUS denilen Türkiye yerleşim birimleri envanteri adlı bir proje vardır.
* Bu proje TC sınırları içersinde halen var olan ve geçmişte kullanılmış tüm yer
adlarını belgelemktedir.
* Bu işin yönetmenide dil bilimcisi Sevan Nişyandır.
* Zuexpa köyüm bu projede kopyaladığım bilgilerle ismi hakkında bilgiler
aktarılmaktadır.
Beydoğan köy - Palu (Gökdere/Guewdere bucağı) - Elazığ/Xarpet
1928 K: Zoğpa [ Kürd zoxpal "belensırtı" ]
* Belen kelimesi coğrafik bir kavram olarak TDK kayıtlarında
"Dağ üzerindeki yüksek geçit,dik dağ yolu anlamına gelmektedir.
Tüm bu söylenen ve yazılanlardan kısaca şu yargıya vardım.
Köyümün etimolojisi ağırlıklı olarak coğrafik zorluk ve kavramlardan isminini aldıği yönüdedir.
Tabi tüm bu bilgiler araştırma ve incelemeler sonucunda derlediğim bilgileri
sizinle paylaşıyorum.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder