KÖYÜM ZOĞPA NIN  1841 YILINDAKÎ OSMANLI NÜFUS KAYITLARINDAKÎ NÜFUS DURUMU , ETÎMOLOJÎSÎ VE KÖYDEKÎ KABÎLELERLE ÎLGÎLÎ DERLEDÎĞÎM BÎLGÎLERÎ SÎZÎNLE PAYLAŞIYORUM ?

 

 

 

      ZOGPA;ZOXPA VEYA ZUEXPA ÎSMÎNÎN  KÖKENÎ (ETÎMOLOJÎSÎ) ?

- Köyümün eski ismi Zoğpa,Zoxpa,Zwexpa,Zuexpa şeklinde telaffuz edilir.
- Köyün Türkçeleştirilmiş ismi Beydoğan olup, hiçbir anlam ifade etmiyor.
- Îsminin değiştirilmesi tamamen asimle amaçlıdır.
- Köyümün eski ismi'nin etimolojisi "kökeni" üzerine epeyce araştırmalarım oldu.
- Bu konuda yıllar önce taraf gazetesinde "Kelimebaz" köşesinde etimoloji uzmanı     olan Sevan Nişanyan'a E-mail yolladım.

- Sağolsun, kısa sürede cevap verdi.
- Köyümle ilgili yaptığı bilimsel araştırma ve incelemelerde Zuex,Zoğ,Zox,Zwex         kelimesinin kökeni hakkında herhangi bir bilgiye ulaşamadığını bana aktardı.
- Halk ararsında yaygın kullanılan isim Zoğpa'dır.

 Zog "başlanğıç" sözcügü olduğu için kök sayılır.

 Pa kelimesi ise ayak anlamında veya eylem amacıyla kullanılmaktadır.

 ***********

- Etimoloji bilimi ülkemizde bilimsel,yöresel veya halksal,

- Kemalist olmak üzere üçe ayırabiliriz.

- Köyümün etimolojisi'nin bilimsel karşılığını çözemediğim için Osmanlılar

  döneminde telaffuz edilen yöresel ve halksal ismi Zoğpa'dır.

- Kemalist , bilim dışı  ve asimlasyon amaçlı etimolojik uydurma Türkçeleştirilmiş    ismide Beydoğan'dır.
- Halk etimolojisindeki kelimeler genelde yakıştırma şeklindedir.
- Halk Etimolojisinde dilde olmayan bir sözcüğün anlamca yakın bir sözcükle            karşılanması şeklinde de yapılabilir.
- Halk etimolojisinde bazen kelimelere efsaneler yükleyerekde ifade edilir.

 - Bu bilgilerden hareketle köyümün ismini halk etimolojisi tanımıyla,

  bugüne kadar yapılan yorumlarla ifade etmeye çalışacağım.
 - Beydoğan isminin maddi ve bilimsel bir değeri olmadığı için hiç değinmeyeceğim. 

- Ben ağırlıklı olarak Zoğpa ismi üzerinde durmaya çalışacağım.
- Bu kelime'nin anlamını yıllar önce 1970'li yılların başında Şeyh Said'in oğlu

  Şeyh Selhaddin köyü ziyarete gitiginde köylüler sormuşlar ?
- Şeyh Selhaddin'nin verdigi cevap tabiki ilginç , Zoğpa kelimesi Zor-pa "ayak-
  zoru" kelimesinden gelebilir anlamını yüklemiş.
- Çünkü köy çok dağlık coğrafyası uçurumlarla dolu olduğu, köy 1970'li yıllara       kadar yolu olmadığı için araba yüzü görmedi.
- Bu yüzden bu köye ancak ayak zoruyla gelindiği için o anlamı yüklemiştir.
- Yine köy hakkında bilgisi olan bir yakınıma Zoğ,Zuex kelimesinin kökeni

  hangi dilden geldiğini sorduğumda ! Bana çok mantıklı gelen bir cevap vermişti.

  Zuex kelimesinin Kırdki olduğunu köylerde rençberlerin yaptıkları bir işten     dolayı kullandığını söyledi.
- Zuex kelimesi köyde biçilen otlar önce düzeltilerek,sonra burma ve demet haline getirilir.
* Otun düzeltilmesine Zuex denilip,burma ve demet halinede "patil vaş" denilir.

************

- Şeyh Said'in kardeşi Şeyh Tahir'in köyün etimolojisi üzerine bir değelendirmesi vardır. 

- Örnek vererek şunu söylemiş, Komşu köylerden Murad nehrinin kenarında       olduğu için,  Züwer veye züver suyun yanında anlamına gelmektedir.
- Zoğpa içinde zazaca bir deyim kulanmış "pay pay Qeymı " Türkçesi "adım,adım yukarı"anlamını yüklemiştir.

-  Tabi hayata olmadığı için bu argümanı hangi mantığa dayandırıyor,bilemem.

 - Ben sadece söylenenleri burada kayıt altına alıyorum.

****************

INDEX-ANATOLICUS ,
 
denilen Türkiye yerleşim birimleri envanteri adlı bir proje vardır.

Bu proje TC sınırları içersinde halen var olan ve geçmişte kullanılmış tüm yer adlarını belgelemktedir.

 Bu işin yönetmenide dil bilimcisi Sevan Nişyandır.

Zoğpa köyüm bu projede kopyaladığım bilgilerle ismi hakkında şu bilgiler aktarılmaktadır.

   Beydoğan köyü - Palu (Gökdere bucağı) - Elazığ
  1928 K: Zoğpa [ Kürd zoxpal "belensırtı" ]
 belen kelimesi coğrafik bir kavram olarak TDK kayıtlarında
"Dağ üzerindeki yüksek geçit,dik dağ yolu anlamına gelmektedir.

- Yukarıdaki açıklamalar köyüm Zoğpa'nın ağırlıklı olarak ismini şuandaki   coğrafik konumuna uygun bır tanımlamadan aldığı yönündedir.

- Zoğpa köyüm dağ'ın yüksek yerinde kurulmuş, ulaşımıda dik ve derin   uçurumlardan oluşmaktadır.

- 1980 yılına kadar köyüm makinalı araçlarla ulaşım sağlanamdı.

- 1980 sonrası o dik  uçurumlar törpülenip,dere yatakları ıslah edilip, geçişler   üzerinde menfezler inşaa edilerek ancak  ulaşım sağlanmıştır.
- Kısaca bu etimolojik bilgilerle köyümün ismi üzerinde bir kavram karmaşası

  vardır.
- Bu bilgilerden hareketle köyümün isminin orjini kürdçedir.

- Bulunduğu coğrafyada farklı uygarlıklar hüküm sürselerde, köyün adı kürdçeden  geldiği ağırlık kazanıyor.

- Köyün etimolojisi üzerine Şeyh Said'in kardeşi Şeyh Tahir ve oğlu Şeyh Selhaddin Fırat'ı vermemdeki maksat, bu iki şahsiyete yıllarca zoğpa ve çevresini her yıl ziyaret eden halk bilimcileri,akil insanlar olarak kabul görülür.
- Bölge insanları bu insanlara olan bağlılıklarından dolayı  her yıl davet ederlerdi. - - Bu şahsiyetler bölge halkı üzerinde gerek dini,gerek ulusal konularda irşat   faaliyetleri üzerindeki etkinlikleri yadsınmaz.
- Şeyh Said in katibi , Liceli Fehmi Bilal Şeyh Tahir in bilgi ve birikiminden dolayı   o "Kürdlerin" zeka şaşkınıdır tanımlamasını yapar.

ZOĞPA KÖYÜNDEKÎ KABÎLELER "BARIG" HAKKINDA BÎLGÎLER ?

- Dakun mıntıkasında bulunan köyüm Zoğpa halkının nereden gelip köyü kurduklarına dair sağlıklı bilgi yoktur.

- Bu nedenele tarihi hakkında yorum yapmayacagım.

- Kürdlerde birçok aile ve köy ve aşiretlerin adetta yarışa girerek köklerini  Bağdat-  Şam ve Arabistana kadar götürüp, Arap veya Seyyid seviciligi yaptıklarına tanığız. 

- Örnegin Haciyan ve Parsiyan mıntıkasında bulunan köylerden , Geydmem,Ardürek ,Xeylan ,Parsiyan ve Züwer köyündeki bazı kabileler secereleri başta olmak üzere nereden geldikleri hakkında epeyce bilgiler sunmaktadırlar. Geydmem ve Ardüreklilerin Adıyaman/Gerger, Parsiyanların yine Dersimdeki asiretlerle olan akrabalıkları, Xeylanlıların ise Diyarbakir/Egil başta olmak üzere köklerinin Bağdat coğrafyasına kadar götürdüklerini, tartışmalardan takip ediyorum.

- Bu köylerin hepsi Kırd/zaza olduğu için kabile sistemi hakimdir.
   Kırd/ Zazalarda toplumsal yapi homojen olmadigi icin ,aşiretçilik sistemi zaten yoktur.
- Hamidiye alaylarını irdelediğimizde bu alaylar Kırdların meskun olduğu yerlerde değil kurmanc aşiretlerin olduğu bölgelerde kurulduğunu görüyoruz.
- Beydoğan köyü hakkındada köyün yaşlılari sağlıklı bilgilere sahip değildirler.

-  Köy halkı tarihi çok eskiye dayandığı için , kendilerini o coğrafya nın otantik halkı gibi kabul görür.
- Zoğpa yaşlılarının anlatımlarına göre dört kardeş gelip köye yerleşirler.

* Bu kardeslerin isimleri 

Ahmet,Mahmut,Cindi ve Kasım olduğu rivayet edilir.

Köydeki kabile yani barığ'larda zaten bu isimlerden esinlenerek isimlerini alırlar.

-  Bu kabileler halk arasındaki isimleride şunlardır.
  -Ahmed (Ehmedun)
  -Kasım( Kasmun)
  -Mahmud ( Mehmudun)
  -Cindi  (Key Cindun ) olarak tanımlanırlar.
- Zoğpa köyüne bu dört kardeşten yıllarca sonra komşu Xeylan köyünden Key   Hesun (Dul'un) kabilesi gelip yerleşirler.
- Ayrıca halen köyde enbüyük kabile olan Hesenan larda rivayetlere göre Malazgirt coğrafyasından gelip , köye yerleşirler.

Malazgirteki Hesenan aşireti çok büyük bir kürd aşireti olup, kurmanci lehçesini konuşurlar.

- Yanlız Zoğpadaki Hesenanlar kırdki/zazaki konuşurlar. Hesenenlarla ilgili bilgileride bu kabileden olan ve yakın dönemde vefat eden eski müftülerden  Molla Zeki Bulut ailesı halen Diyarbekirde ikamet ediyor,ondan duymuştum.

- Bazen derdiki ! mutlaka gidecegim Malazgirte dezalarımı görecegim.

Zoğpa dewe Çulaguna ,

Vırazen tedı Şal u Quras,

Ard yı piyor dueş- i kemer,

 Rumen-i tedı Queyrek u piyunz.

 Orhan (Kaya) Zuexpayıc