1925 HAREKETÎNDE MÎYALANLI FAR ŞEM ÎLE XEYLANLI MEMÎŞ KEY QAS'IN HÎKAYESÎ ?
1925 hareketi bastırıldıktan sonra ,harekete katılan direnişçiler Mendodaki tarihi çatışmadan sonra dağlara çekilirler. Direnişçileri saklamak,himaye etmek,evine almak sürgün,cezaevi hatta ölümdür.
Kardeşin kardeşe, babanın evlada sahip çıkamadığı,her yanı ateş ve barutun sardığı o ortamda yörede türeyen işbirlikçi çeteler (milisê huqumat) türk askerleriyle beraber halka kin ve nefret saçıyor,adetta kan kusturuyorlardı.
Türk ordusu ve milisê huqumatın zulmü, vicdan azabı ve insanlıktan daha ağır basıyordu.
İşte kürdlerin o dönem içinde bulunduğu halet -i ruhiyesi buydu. Düsünebiliyormusunuz ! Far Şem ile Memiş Key Qas Xarpete Istiklal mahkemesine götürülürken ailelerinden hiç kimsenin onların zindan ve mahkeme görüş ,duruşmalarına cesaret edip korkudan ,gidip akibetlerini soramadı ?
Özellikle Faris Ağa ailesinin, yaşadıklarının ürkekliğiyle o acılı günler gitsin ve bir daha gelmesin diye herşeyi yüreğine gömüş, tevekkül içinde yıllarca suskun bir yaşamdan bahs ediyorum.
Faris Ağa'nın ailesini yakinen tanıyan ve hukumuz olan bir yakınlığımız vardır. Torunlarının isimlerini vermiyeyim, defalarca bana dedemizle ilgili derlediğin bilgileri nezaman yazacaksın,gözümüz kulağımız sende umuduyla,
Faris Ağa sembolik yargılamalarla hemen idam edilip,mezarı dahi meçhuldür.Tıpkı Şeyh Said ve dava arkadaşları gibi,
Memiş Kasım'ın kürek ve sürgün cezasından dolayı Burdur vilayetine gönderilir.
Memiş sürgünden firar edip,köyüne döndüğünde ancak ailesi akıbetini öğrenebiliyor.
**************
1925 hareketinde Guewdere mıntıkasında Miyalan ve Xeylan başta olmak üzere diğer köylerde de harekete büyük katılımlar olur.
Hareket öncesi ve sonrası görkemli direnişin yanında,yine bölgede devlet yanlısı modern ismiyle koruculuk, dönemin tanımıyla Çete huqmata azda olsa çıkarılmıştır.
Guewdereli olan bu iki değerimizin Xarpet Istiklal mahkemesinde aynı dosyadan yargılandıkları için (ortak) beraber hikayelerini yazmaya çalışacağım.
MÎYALANLI FARÎS AGA'LA ÎLGÎLÎ BÎLGÎLERÎN KAYNAĞI?
Faris Ağa Miyalan köyünden olup, babasının ismi Şemdin olup, günümüzdeki soyadları Kaya'dır.
Faris Ağa (Far Şem) ile ilgili derlediğim bilgilerin ana kaynaklarını ağırlıklı olarak bundan 8,9 yıl evvel torunu Sıddık Amca'dan alıp,arşivimde sakladım.
Sıddık amcadan bu bilgileri aldıktan (1) yıl sonra vefat etti.
Sıddık Kaya Faris Ağanın yeğeni ( Faris Şemdinoğlu) kardeşi olan Süleyman'ın oğludur.
Kendisiyle sosyal medyadan kulağında sıkıntı olduğu için oğlu Tayyip'in aracılığıyla görüştüğümde yaklaşık 90 yaşlarındaydı.
Ayrıca Faris Ağa'nın diğer torunları ile görüşmelerimde dedeleriyle ilgili ekstra fazla bilgiler edinemedim.
Bu bilgiler dışında Far Şem ile ilgili Mahmut Akyürekli'nin
Istiklal mahkemesi kararları kitabında, mahkemece hangi suçtan dolayı hüküm aldıklarına ilişkin kısada olsa karar Osmanlıca yazılıdır.
Bu kararın fotokopisini aşağıda sizinle paylaşıyorum.
Bu kaynak dışında değerli ağabeyim merhum Ahmet Kasımoğlunun bana aktardığı başka bir bilgide,
SHP eski milletvekilerinden Kamil Ateşoğulları'nın ( Ölüm cezası bir insanlık suçu) kitabında bu idamla ilgili bilgiler olduğunu aktarmıştı.
Bu kitap elime ulaşmadığı gibi, Kamil Ateşoğularıylada iletişim sağlayamadığım için var olan bilgilerle yetineceğim.
XEYLANLI MEMÎŞ KEY QAS ÎLGÎLÎ BÎLGÎLER ?
Memiş Qas Xeylan köyünden Kubatanların (KEY EHMEDUN) barığındandır.
Ailenin günümüzdeki soyadı Demir'dir.
Memiş Demir 1950'li yıllardan sonra Xeylandan gelip,
Çolig/Gazik köyünü kurup, vefatı olan1978 yılına kadar köyde yaşıyordu
Memiş'in sırasıyla Kasım,Ibrahim,Hasan ve Mehmed Said isminde dört çocuğu vardır.
Ailenin çocuk ve torunları halen ağırlıklı olarak Gazik köyünde yaşıyorlar.
Memiş Demir ile ilgili kız tarafından yeğeni yaklaşık 80 yaşında olan ve halen Almanya'da yaşayan,Halil Demir ile yine kız tarafından torunu olan Gıyaseddin Gültekin'den aldığım şifai bilgilerdir.
Bu bilgiler dışında yazılı kaynak Istiklal mahkemesinin kararında da Memiş Demir'in kürek cezasına ilişkin hüküm aşağıda fotokoipide Osmanlıca diliyle ektedir.
*************************
MÎYALANLI FARÎS AĞA'NIN AÎLESÎ ÎLE ÎLGÎLÎ DETAYLI BÎLGÎLER ?
Farisin babası Şemdin olup, Miyalandan KEY HEYUN kabilesindendir.
Farisin Istiklal mahkemesi kararlarına göre 1875 doğumlu olup, idam edildiğinde 50 yaşındadır.
Heyun ailesi günümüzdeki soyadları Kaya olarak bilinir.
Şemdin'in babasını ismide HASAN'dır.
Faris Ağa'nın eşi ismi ŞEMSE olup, aslen YAMAÇ/Musyan köyünden (KEY HÜSUN) kabilesindendir.
Faris'in Seyfi,Tahir ve Zübeyd isminde üç oğlu vardır.
Yine Mehmedi,Süleyman ve Halil isminde de üç kardeşi vardır.
Miyalanda KEY HEYUN kabilesine yakın bir diğer ailede KEY SILEMUN ailesidir.
Key Silemunun ismini Süleymandan alır.
Süleyman'da Faris Şemdinin babası Hasan'in kardeştirler.
Süleymanında Faris ve Îsa isminde iki oğlu vardır.
Faris -Süleyman Kaya'nın (M.Emin,M.Ali,M.Selim) isminde üç oğlu vardır. Bingöl eski belediye reisi Selhaddin Kaya'da M.Ali'nin oğludur.
FARÎS AĞA VE 1925 HAREKETÎ ?
Faris Ağa 1925 hareketi öncesi 1917 Osmanlı-Rus savaşında Şeyh Şerif Kelaxsinin oluşturduğu,milis alay komutanlığında yer alırlar.
Bu Alay günümüzde Karlıova istikametindeki Çobantaşı ( Kerre Seği) cephesinde de savaşa katılırlar.
Tıpkı Xeylanlı Memiş Kasım'da bu alayda torunun ifadesiyle Mülazim (Teğmen) rütbesiyle yer alır.
Faris Ağa,Memiş Kasım ta.... 1917 Osmanlı Rus savaşı dönemlerinde Şeyh Şerif'le beraber bir hukukları vardır.
1925 hareketinde Xarpet cephesine doğru Şeyh Şerif harekete geçerken yine Faris ve Memiş yakınında yer alırlar.
1925 hareketinde Xarpet teslim alınırken Memiş'in torununun anlatımıyla Şeyh Şerif bu ikiliye çok güvendiği için yanına çağırıyor.
Bakıyorki ! Elazığda direnişçilerde başı,bozukluk ,talan ve hırsızlık yapıyorlar.
Şeyh Şerif, ikisine talimat veriyor ve derki!
bir heyet kurun ve tesbitlerde bulunun kim bu işi yapıyorsa cezalandıralım.
Tabi bu başı boşluk ve dağınıklık sonucu hareket yenilgiye uğrar.
Bingöle doğru geri çekilme ve Mendo çatışmasından sonra,
Far Şem'in muhbir ve çete huqmat denilen çevrelerin ihbarlarıyla hem harekete aktif katılması,hemde bir Mitralyöz ellerinde olduğundan arananlar içinde yer alırlar.
Mahkeme kararında ise Far Şem'in Mitralyözden dolayı yargılanmayla alakası yoktur.
Far Şem'in mahkeme hükmündeki idam kararında ;
Şeyh Şerifin yaknında biri olduğu, oluşturduğu heyete yer aldığını,Türk hükümetinden toprak koparıp Kürdistan teşkil ettiği amacıyla idam hükmü verildiğinden kısaca mahkeme bu bilgilerden bahs eder.
Far Şem hem nüfuz sahibi olması, hemde Miyalan ve çevresine gelen direnişçi arkadaşlarına sahip çıktığıda , biliniyordu.
Bu durumdan milis huqmat sürekli askerlere bilgi veriyorlardı.
Askerler Far Şem'in ailesini baskı altına alıp, gelip teslim olmasını isterler.
Far Şem teslim olmayı kabul etmez.
Asker Far Şem'in ailesini ablukaya alır.
kardeş ve çocuklarına hakaretler devam eder.
Faris'in kardeşi o dönemde bana bu bilgileri veren Sıddık amcanın babası Süleyman ki o dönemde köy muhtarı ve diğer kardeşi Xalil'le beraber zulüm ve işkence edilirler.
Faris tüm bu yaşananların haberini alır.
Kendisi'de köye yakın Mırri köyü hudutları içindeki kuytu ve stratejik bir mevki olan halk arasındakı ismi (Kerre Heşt Mıl) ,
Türkçesiyle sekiz boyunlu kayalık bir alanda saklanıyor.
Kardeş,çocukları ve yakınlarının yaşadığı bu zulüm kendisine iletilir.
Köyde zulümler doruk noktasına ulaşınca ,
eziyetin sonlanması, kendiside tek başına saklandığını,birde feodal gururmu diyelim,
tüm bu sorular üst üste gelince gelip,teslim olur.
MEMÎŞ KEY QAS'IN KISA HIKAYESÎ ?
Memiş Qas'da tıpkı Faris Ağa gibi Şeyh Şerif Kelaxsinin yakınında olan bir direnişçidir.
1917 Ruslara karşı olan savaşta'da torununun anlatımıyla Şeyh Şerif'in yanında (Mülazim) teğmen rutbesinde mücadele eder.
Şeyh Şerif aynı zamanda Memiş'in köyü Xeylanlıların yeğeni olmakla,kısa bir sürede olsa medrese eğtimininin ilkini bu köyden Malley Heci'den(Seyda Mustafa Toprak) alır.
Memiş'le beraber 1925 hareketinde Xeylandan büyük katılımlar olur.
Istiklal mahkemesi kararı adlı kitapta Xeylandan hapis,kürek cezası alan epey isimleri görebilirsiniz.
Şeyh Şerif Xarpet şehirini işgal ederken, Hüseynikte büyük bir cephanede ele geçirilir.Memiş'de buradan makineli tüfek (Mitralyöz) eline geçer.
Hareket bastırıldıktan sonra Faris Şem ile Memiş Qas geri çekilmede Mitralyözüde beraberinde getirirler.
Mitralyöz silahını Memiş alıp, köyü Xeylan'da Kırdki/Zazaki köyde ( Bin şık- Kueçe Kerrun) denilen mevkide kazı yapıp, toprağa gömer.
Muhbir ve çetelerin ihbarları sonucu Memiş Qas'ın Şeyh Şerif'le beraber ortak hareket ettiği,
yine bir Mitralyözün Xarpet işgali sırasında tarihi Mendo çatışması sonrasında köyüne getirildiği istihbaratını alırlar.
Memiş Qas durumu farkeder ve Xeylan Parsiyan arasında Kerkat denilen stratejik bir tepede saklanır. Dönemin muhbir ve çete huqmatın ihbarları sonucu yakalanır
Memiş Qas'a eziyet ettirilerek Mitralyöz bulunduğu yerden çıkarılır.
Memiş Qas'da Far Şem'le beraber Xarpete götürülür..
Memışin Qas'ın Istiklal mahkemesindeki ceza hüküm kararında şunları yazar,
"hadisei isyaniyyede fer'an zimedhal bulunmak fiilerinden ,"
yani Mitralyözü gasp ve zimmetine gecirmekten tutuklanarak Burdur vilayetine 15 yıl kürek cezası verilmesine karar verilir.
Faris Ağa gibi siyasi ve ideolojik saiklerle idam hükümü verilmez.
FARÎS AĞA VE MEMÎŞ KASIM'IN XARPETE GÖTÜRÜLÜP YARGILANMA SÜRECÎ ?
Far Şem ve Memiş hem Şeyh Şerif'le beraber 1925 Şeyh Said hareketinde Xarpet cephesinde aktif yer aldıkları,
hemde Mitralyözü zimmetine geçirmek suçundan dolayı Xarpete yargılanmak üzere götürülürler.
Xarpete tutuldukları nezarethanede beraber kalırlar.
Memişin torununun anlatımında ! Far Şem in azda olsa Türkçe bildiğini,Memişin bilmediğini bana aktardı.
Ayrıca nezarethanedeyken mahkeme öncesi Memişin yemek yemediğini, adetta kaderine küsercesine suskunluk içindedir.
Faris'in ona Memiş, Memiş yemeğini ye... hiç çekinme vallahide bilahide bunlar bizi idam edecekler,der.
Faris, merdane bir tavırla, idama, vakur bir şekilde cellad ve dar ağaçlarına adetta meydan okuyor.
Mahkeme kararında Faris Şem idam kararı, Memiş Kasım'da 15 yıl kürek cezası verilir.
Faris Şem 20 Temmuz 1925 te idam edilir, Xarpete nerede defin edildiği bilinmez.
Mezar yeri (meçhul) belli değildir.
Memiş Qas'da ise15 yıl Kürek cezası verilerek Burdur vilayetine götürülür.
Memiş bir ara sürgünden kaçıp, meşakatli bir yol hikayesiyle memleketine geri döner.
Devlet firar ettiğini duyunca ailesini rapt u zap altına alıp,
yerini tesbit eder ve tekrar Burdura yollar.
1928 yılında çıkarılan af kanunuyla cezaevinden çıkar ve köyüne geri döner.
ÎDAM SONRASI FARÎS ŞEM ÎN AÎLESINÎN SÜRGÜN EDÎLMESÎ ?
Farisin ailesi 1926 yılında Niğde iline sürgün edilir.
Sürgün kafilesi içinde Farisin kardeşi Süleymanın ailesinden beş kişi,
Farisin üç oğlu eşi ve kızı toplam beş kişi,
yine kardeşi Xelil'in dört çocuğu ve eşi olmak üzere toplam 16 kişi sürgüne yollanır.
yaklaşık iki yılın üzerinde sürgünde çileli bir yaşam,
Sıddık amcanın anlatımlarına göre sefalet içinde amelelik yaparak geçimlerini kıt kanat sürdürürler.
1928 yılında çıkarılan af kanunuyla memleketlerine geri dönerler.
Sonuç olarak,
Memleketimde 1925 hareketinde yaşlılarımızın sohbetlerinde ihanet,direniş,zulüm ve sürgünler uzun Kış gecelerinde konuşulurken özellikle sık,sık Far Şem Heyunun ve Memiş Qas'dan bahs edilirdi.
Istiklal mahkemesi kararı kitabı yayınlanınca , bugüne kadar yazılmayan bu iki değerimizle ilgili ailelerinden derlediğim bilgiler ve kitaptaki bilgilerle sentezleyerek sizinle paylaşmaya çalıştım.
Eksik,yanlış taraflı derlediğim bilgiler olduysa konuyla ilgili katkı sunacaklara,
şimdiden söyliyeyim bana göndereceği ek ve objektif bilgilerden dolayı teşekkür edip, yazımı tekrardan düzelteceğimi belirtmek isterim.
Kürd ulusal mücadelesinde şehadete ulaşan , mezar yeri bile beli olmayan , meçhul Kürd direnişçisi,
Far Şem Heyun'un ruhu şad olsun.
Selamlarımla,
Orhan Zuexpayıc
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder