XALE MEHEMED'İN ANISINA..

                  SOL BAŞTA AHMET KASIMOĞLU , ORTADA XALE MEHEMED , SAG BAŞTA
                   SEYÎTXAN KURIJ







Felek ne cömert ne aşağılık insanlara !
Han hamam, dolap değirmen, hep onlara.
Kendini satmıyan adama ekmek yok,
Sen gel de yuh çekme böylesi dünyaya !
 
                                          Ömer Hayyam

- Yıl 1985-86 olsa gerek, çok iyi hatırlıyorum babamın dörd misafiri vardı.

- Misafirlerin üçüde köylüm ve yakın akrabalarım, biri Xale Mehemed'di,

- Sabah namazında üç yakınım kalkıp namaz kılarken, 

  Xale Mehemed istifini bozmadan tatlı uykusuna devam etmişti.

- Annem kahvaltı kurarken birde baktım ki Xale Mehemed ile üç yakınım arasında bir tartışma başladı.

- Tartışma konusu Xale Mehemed'in namaz kılmamasına tepki vardı.

- Xale Mehemed yakınlarıma diyiyorki ! herkes kendi mezarına sevap ve günahlarıyla gider,

- Benim namaz kılmamam size ne lazım !

- Köylülerimden çok yakınım ve halamın eşi de ısrarla yaşlandın ?

- Saç ve sakalın beyaz olmuş, senin gibi insan tipi toplum içinde bir tane daha örneği yok, deyince,

- Xale Mehemed dayanmayarak kendi evinde 'Cami'de amcamın oğlunu

  korumayan, sahip çıkmayan bir inancın peşinden gitmem, itaat etmem.

  - Bunu böyle bilmenizi isterim.

 

- Bu söz ,  üç yakınım üzerine soğuk duş etkisi yaptı.

- Adetta şok terapi olan yakınlarım tevekkül içinde, tövbe Estağfurullahlar çekerek bir sesizlik hakim oldu.

- Xale Mehemed adaletsizliğe, çıkarcılığa, kör inançlara, baskıya, otoriteye, din istismarına,ihanete sert ve

  etkili bir üslupla hayatında hep baş kaldırdı.

   Bu yazıyı okuyunca Xale Mehemedi daha iyi anlarsınız.

- Xale Mehemed mürrekep yalamamış,hiç okul yüzü görmemiş bir Kürd emekçisiydi. 

- Mesleği kahveci diye aldanmayın,aslında o zengin agulardan süzülerek gelen bir halk adamı olarak

   konuşması ve doğaçlama birikimiyle kendini zaten gösteriyordu.

- Sohbetlerindeki gösterişsiz kendinden emin ve rahat mantıklı düşünen bir halk feylesofu, intelgenistası

  profilini zaten çiziyordu.

- Kürd ulusal mücadelesinde mektep okumadan, feleğin imbiğinden süzülerek gelen bu insanlardan

 olmasaydı, Kürd ulusal uyanışının kıvılcımları acaba kimler olabilirdi ?

- Halkın içinden gelen bu şahsiyetler aydın ve entelletüelerden daha çok sey biliyorlardı. 

- Bu insanlar halkın içinden çıkmış değerlerimiz olmakla beraber,bence isimsiz ve mektepsiz aydınlardır.

- Bu isimsiz,mektepsiz aydınları hatırlatmak için Xale Mehmedi size anlatmaya çalışacağım.

- Xale Mehemed,nam-ı değer kahveci Mehemed Palu/ Beyhan "HUN"nahiyesindendi. Yaklaşık 4-5 ay 

  evvel vefat ettiğini duyunca geçte olsa yaşam öyküsünü yazmaya çalışacağım.

- Xale Mehemed her yıl mutlaka Şeyh Said hareketi'nin ilk kurşun sıkıldığı Amed/Piran ilçesine 

  ziyarete giderdi.

- Piran onun için bir kıbleydi.

- Bu ziyaret aslında her yıl davet üzerine olurdu.

- Xale Mehmed'i davet eden Şeyh Mehdi efendinin yakın aile çevresidir.

- Xale Mehmed'in Piran'a son davetine giderken 5,6 ay evvel Ergani'de trafik kazası ile vefat eder.

- Xale Mehemed tıpkı bir müslüman nasılki ! 

- Hac ona farz ise,onda da her yıl Piran'a gitmek farz gibiydi.

-Xale Mehemed, Şeyh Said'in kardeşi aynı zamanda düşünce adamı ve filozofu olan Şeyh Mehdi'nin 

  müridimi, talebesimi, şagırtımı hangi kategoriye koyarsanız koyun etkisinde kaldığı bir gerçekti.

- Şeyh Mehdi malumunuz 1925 hareketinin etkin bir direnişçisi aynı zamanda siyasi ve filozfi bir kadrosuydu.

- Liceli Fehmi Bilal'in deyimiyle "Zeka taşkını ve şaşkını" bir şahsiyetti.

- Şeyh Mehdi tıpkı Liceli Fehmi Bilal gibi Suriye Kurdistanı'nda Xoybun cemiyetinin 1926 yılındaki ilk

  toplantısındaki etkin üyeleriydiler.

- Nasılki 1980 öncesi Kürd sosyalistleri ve yurtseverleri ideolojik tartışmalarında referans olarak Lenin,
   Marx, Engelsi gösteriyorlardıysa,

- Xale Mehemede sohbetlerinde olayları anlatırken mutlaka Şeyh Mehdi'den alıntı yapmadan geçmezdi.

- Xale Mehemed Elazığ'a uğrayan Kürd, aydın yurtsever ve devrimci gençlerinin 1970-1985 yılları 

  arasında kahvesi adetta uğarak yeri ve istasyondu.

- Elazığ'da bazen sabah, bazen öğle dinlenmelerinde Kürd yurtseverleri, aydın ve devrimci gençlerin 

  buluşma yeriydi.

- Xale Mehmed'in bu mekanının baş müdavimlerinden biride Direh amacaydı.

- Direh amaca'da aslen Palu/Kileban köyünden olup, şehid edilen Kürd devrimcisi Ali Riza Koşar'ın

   babasıydı.

- Xale Mehemed ve Direh amca meşhur Elazığ'ın sekiz köşeli şapkası, şalvar ve yelekleri ile ve köstekli
  saatleri ile ortak giyinirlerdi. 

- İkisi de aynı modayı takip ediyorlardı.

- Bu iki şahsiyet Kürdlük vadisinde Dersim, Elazığ, Çolig ve Amed coğrafyasından yolu Elazığ'a düşenlerin

  çoğunun tanıdığı simalardı.

- Xale Mehemed'in mekanı eskiden Elazığ'da Kent Oteli'nin arka bölümünde çok kuytu bir pasaj içinde

  bulunuyordu.

-Kahvehane, Kurdistandaki tümsek kürsü ve masalar etrafında toplanan Kürd insanlarının adeta derneği,

 kültür merkezi ve siyasi platform işlevini görüyordu.
- Bu dezgahtan hangi Kürd siyasetçisi geçmediki, Dr.Sıraç Bilgin'den tutun,49'lard Sait Bingöl ,Çolig eski
  belediye reisi Selhaddin Kaya'dan tutun, fotoğraftaki Ahmet Kasımoğlu,Seytixan Kurıj, Kürd
  seydaları,Şeyhleri kısaca bu listeyi çoğaltabilirim.

***********************************************


- Xale Mehmed Direh amca'ya şok saygılıydı.
- Direh amca konuştuğu zaman pür dikkat dinlerdi.
- Bu iki Kürd değeri mizahi ve nüktedan kişiliklerı halen çevrede anılmaktadırlar.
- Hele.... hele dindar ve sofi kesimler bu iki isim anıldığı zaman dinsiz, zındık, küfürbaz olarak anarlardı.
- Bazen bu çevreler işi azdırarak kominist dahi diyiyorlardı.

- Halbuki bu bilinçsiz ve gerici çevreler Xale Mehmedin düşüncelerindeki derinlikleri anlayamazlardı.
- Onun düşüncelerindeki keskin zeka ve hazır cevaplılıkları bir tarafa koyarsak, tartışma ortamlarında
  söylemek istediklerini bir iki cümleyle kısaca ifade etme yetenekleri ustacaydı.

- Hata çetrefeli bir konuda halkın anlayabileceği bir şekilde "basite indirgemede" üstlerine yoktu.
- Çok da iyi hiciv ustasıydılar.

- Xale Mehemedin tartışma sistematiğinde bazen bakıyordun ki müslümanlığı savunurken, bazen de
  bakıyordun ki müslümanlığı mizahi ve edebi uslubuyla eleştiriyordu.

- Kürd sorunu ve sosyalizm düşüncelerini savunduğu gibi bazen bakıyordun ki ! acımasızca eleştiriyordu.
- Yine yeri geldiğinde hakiki bir faşisti, Türkçüyü birisi çok haksızca eleştirdiğinde, bir de bakıyordun Xale
  Mehemed onu savunuyordu.

- Savunmasındaki temel espiri bu tip kişilerin kendi davalarına olan sadakatlerinden dolayı savunuyordu.
- Burada özellikle Kürd cahşlarına dokunduruyordu.
- Xale Mehemed bu davranışlarıyla Kürd insanına aslında mesaj veriyordu.

- Xale Mehemedin tüm bu sohbet ve tartışmalarında çoğu zaman galiz küfürlerle konuşurdu.
- Halkın çoğu özellikle duyarlı Kürd insanları artık onu anlamış, düşünce kodlarını çözmüşttü.
- Birçok Kürd ulusalcısı bu küfürlü konuşmaların, tartışma ve sohbetlerinin artık abonesiydiler.


*********************************************

- Xale Mehemed'i iyi anlamak için kısa bir öyküyü size hatırlatmak istiyorum.

- Xale Mehemed'in köyünde amcası oğlu arazi anlaşmasızlığından dolayı camide öldürülür.
- Xale Mehemed amcası oğlunun intikamından dolayı cezaevi sürecide yaşar.
- O gün bugün Xale Mehemed namaz kılıp, ibadet etmezdi.
- Niye namaz kılmıyorsun diyenlere ? Allah kendi evinde bize sahip çıkmadı nasıl olur bana sahip çıkmayanın
  arkasından gideyim, sözleriyle Allah'a sitem ediyordu.
- Ölünceye kadar camiye gitmediği gibi namaz da kılmadı.

- Kahvehanesine bitişik bir mescid vardı.
- Kış ortasında bazen yakacak odunu bitince bir fırsatını bulup, mesciden bir firsatini bulup,odun getirtip
  yakardı.
- Görenler Xale Mehemede derlerdiki ! Allahın evinden odun getiriyorsun Allahtan korkmuyormusun?

- Xale Mehemedin cevabı yabancı bir yerden getirmiyorumki komşuların evinden getiriyorum.
- Zaten mescidin cemaati de gelip burada ısınıyor, farketmez.
- Ha benim odunum, ha komşunun odunu ?

- Xale Mehemed 1950'li yıllarda Trakya sürgününden dönen Şeyh Mehdi gelip, onların köyüne yerleşir.
- Şeyh Mehdi'yi köyde yakinen tanıyıp, sohbet ve cemiyetlerinde dinleyici olur.
- Şeyh Mehdi'nin insanüstü zeka ve tesbitleri felsefik ve dünya görüşü Xale Mehmedin ruhsal şekillenmesinde
  etkili olur.
- O yüzden artık yaşamına Şeyh Mehdi onun için bir idol olur.
- Seyh Mehdi 1960'li yillarin ortalarinda Palu'da o döenm TIP teskilatini kurmak ister.
- O dönem Hacı Gomayan (Nejdet Ulucan'ın) abisi başta olmak üzere, Paludaki amcazadeleri sayılan
   ailesinden Şeyhler bu teşkilatin kurulmasına karşı çıkar.
- Şeyh Mehdi'nin fanatiklerinden Hun nahiyesinden Molla (Sofi) Ismail satırla Hacı Gomayanı öldürür.

- Xale Mehmed Çolig'e geldiğinde babamın misafiri olurdu.
- Kendisini yakinen tanıdığım gibi defalarca sohbetinin tanığıyım.
- Xale Mehemedi en son 1999 yılında Almanyada karşılaştım.

Epey sohbetlerimiz oldu. Bana analtığı bir anekdotu sizinle paylaşmak istiyorum.

- Palu'nun Mir Ahmed köyünde bir kadın Buğday yükleyip, dere kenarına gider.

- Buğdayı yıkayıp büyük kazanlara koyup, kaynatarak dövme yapmak ister.

- Ateşi tam yakarken ani hava bulutlanıp, akabinde şiddetli bir yağmur yağar.

- Kadın o esnada ellerini kaldırarak Allah'a isyan ederek, Kürdçe'nin zazaca diyalektiğiyle şunu söyler.

"Huma, Huma tı in fekirunra çıney wazen, Qey tı niverden ma ğele xue bıuş, tımo tım tı he ma dıma."

-Sözün Türkçesi Allahım, Allahım sen bu fakirlerden ne istiyorsun, niye bırakmıyorsun
 buğdayımı yıkayayım,
 sürekli sen biz fakirlerin peşindesin, der.


- İşte bu söz köydeki insanlar tarafından duyulur.
- Kadın adetta günah keçisi olur.
- Çevrede herkes kadını bu sözlerinden dolayı lanetler.
- Kadın yaşanan bu olaylara çok üzülür,ve kısa sürede ölür.
- Şeyh Mehdi Efendi Allah'a isyan eden bu kadınin hem sözünü hemde verilen tepkiyi duyar.

- Ve şu sözü söyler.  bu kadın gerçek Nemrud ve Zerdüştün torunu olduğunu, 

  en kısa sürede onu ziyarete gideceğini söyler.

- Şeyh Mehdi Mir Ahmet köyünde kadının evine gider.
- Kadın meğerse kısa süre önce halkın yapttığı dedi kodu ve olumsuz propagandalar sonucu üzüntüden
   vefat etmiştir.
- Şeyh Mehdi köylülere der ki beni bu kadının mezarına götürün.
- Köylüler hayırdır Şeyhim derler ? Şeyh Mehdi derki bu kadın isyankardır, Nemrudun torunu ve gerçek
  Zerdüşt olduğu için ben gelmişim.
- Şeyh Mehdi mezarı ziyaret ederek köyden ayrılır.

Xale Mehemed'le ikinci bir anekdot ;

- Xale Mehemed 12 Eylül öncesi öğlen vakti büyük bir çaydanlıkta çay demlemiş, Kürd gençleri pasajın ara
  bölümünde 4-5 gurup kümelenerek hararetli tartışma yapıyorlar.

- O esnada hamal giyimli iki sivil poliste pasaja gelerek gençlere yakın masada otururlar.
- Tabii bu iki kişinin sivil polis olduğunu gençler tahmin ediyorlar.
- Kürd gençleri birer, birer kahveden ayrılırlar.
- Sadece iki sivil polis kahvede kalırlar.
- Xale Mehemed yeni çay demlemesi ve satamamanın üzüntüsü ve gençlerin dağılmasına çok hayıflanır.
- Xale Mehemed bu iki sivil polisin masasına çaylarını bitirmeden tekrar çay bırakır.
- Sivil polisler bakıyor ki 5-6 defa Xale Mehemed çay bırakır.
-Yaklaşık yarım saate 10-12 cay içmeye mecbur bırakılırlar.
-Bu hamal giyimli polislerden biri artık dayanamaz ve derki ! amca el insaf sen bizi çaylarınla
  öldüreceksin, der ?
- Xale Mehemed hazır cevaplılığını hemen konuşturur.
- Ve bu polislere derki Eeeee...kardeşim burayı terk edin de millet gelsin çay içsin.
- Sizin kim olduğunuzu, maksadınızı bilmeyen yoktur.
- Belamısınız çıkın buradan defolun der.

***********************************

-Yine birgün hamal giyimli iki polis gelip Xale Mehmed'e benimde tanıdığım bir Kürd devrimcisini sorarlar.
- Ve derler ki !  nezaman kahveye uğrar, en son ne zaman geldi gibi sorular sorarlar.

- Xale Mehemed dayanamaz ve galiz küfür ederek ben ne bileyim sizin gibi o alçak şerefsiz ve hatta 

  anasını bellediğim kişi ne zaman gelecek.

- Ben onun bekçisiyim mi ? der.

- Tabi bu iki polis kendilerini belli etmeden küfürlerini yutarak defolup, giderler.

***********************************************

  Sonuç olarak, 

-Xale Mehemed'in kahvesindeki o tümsek kürsülerden gelip, geçen insanları tanımak gerekir.
- Bu insanları sosyal,siyasal ve ulusal kategorilere ayırdığımızda kahvenin işlevini anlamak mümkündü.
- Kahvehanede gerçekten çok güzel çay demlenirdi.
- Aslında gelenler onun çayının tadına tiryaki değil, sohbetlerine tiryakiydiler.
- Xale Mehemed her ortamda konuşmazdı.
- Mutlaka kahvehaneye insanlar gelip, kalabalıklaşınca birde ortamın havası elverişliyse tartışma başlardı.

- Tartışmayı başlatan kişi bazen önceden seçilirdi.
- Kürd toplumunda bu tip mekanlar Kürd ulusal bilinçlenmesinde örnekleri çoktur.
- Bu mekanlar bir nevi Kürd okuları, üniversiteleri işlevini görüyorlardı.
- Örneğin,Terzi Şemsi, Niyazi, Mehdi Zana, Adil Şerefhanoğlu ilk akla gelenlerdendir.
- Xale Mehemed'in kahveside bunlardan biriydi. Hele, hele Elazığ gibi muhafazakar ve anti-Kürd
  siyasetinin gelişttigi bir mekanda,


- Ruhun şad olsun, Xale Mehemed, senin yaşamından ders çıkarmak ve anmak yeni nesillere bunu aktarmak
  tarihsel bir görevdir.


Selam ve saygılarımla,

 

                                          ORHAN ZUEXPAYIC

Cumartesi, 15 Mayıs 2010