HACI KOLOS AĞA

HACI KOLOS AĞA

"Dengbej,Sesizliğin sesidir,çağların çığlığıdır.Aidiyet duygusunun ,dünün bugünkü sözcüsüdür."



-Bu araştırma ve inceleme ve tarih içeren yazılarımın kalıcı olduğunun bilincindeyim.
-Bu tür yazılarımda belge ve söze dayalı tüm doneleri yazıda kayıt altına almaya
 çalışıyorum. Bu bilgiler eksik,yanlış,taraflıda olabilir. Önemli olan bu yazıları
 tartışarak doğru ve rafine bilgilere ulaşmaktır.

-Bu tarihi bilgiler mutlaka rafine
 edilecektir.Bunu kalıcı bir esere dönüştürmek niyetindeyim.

 -İnsanlık tarihinin her devrinde  ,kahramanlık hikayeleri, masallar, efsaneler yöreden yöreye dilden
 dile aktarılmış, bunların birçoğu yazılmadığı için unutulmuş, ancak yazılanlar günümüze kadar gelebilmiştir.
-Memleketim Çoligde, gelmiş geçmiş soy soy (Ermeni,Kürd) insan topluluklarının ve bireylerin sevinçli,
acılı, sevdalı, ölümlü stranlar(deyirleri) söylenir, öyküleri ve anıları anlatılır ve dinlenirdi.
Ancak bu stranlara mal olmuş önemli birçok kişi yazılmadığı için unutulmuş gitmiştir.
Hacı Kolos bu önemli değerlerden biridir.

************************************************************

-Şeyh Said hareketinin direnişçi kahramanıdır,Hacı Kolos,
-Dengbej Ehmedê Berti'nin Yado üzerinde besteledigi stranda ,Kolos Ağa'yı ilk kez bu stranda duymuştum.
-Kürd tarih kitapları ve araştırma yazılarında hep Girnoslu Hacı Selim Ağa olarak geçer.
-Stranlarda ve Çolig yöresinde ise Kolos Ağa olarak bilinmektedir.
.
-Ehmedê Berti'nin strandaki Hacı Kolos'la ilgili söyledikleri,

-"Meho tû çêwe mêrê çê çê bıxewıte." (Mehmet yigit ol yigitce mücadele et )anlamını taşır.
-Mehmet Şeyh Said hareketinde Yado'nun yanında bulunan"Meh Evd'dır"
- "êle tû nızani dı imdada meda iro disa Heci Kolos bavê Mirzo tê"
-Biliyormusun bugün yine  imdadimıza,Hacı Kolos Mirzo'nun babası geliyor.
- Yado'nun şehadet yeri Kolos Ağa'nın köyüne yakın bir mevkidedir.
- Yado'da köken olarak bu bölgedendir, (Zıkte aşiretinden) Çolige göç etmiştir.
- Ehmede Berti stranındaki bu cümlede Hacı Kolos ile Yado'nun dost, arkadaş ve
  yoldaş olduğunu anlatmaya çalışıyor.

Ayrıca, Yado Hacı Kolos Ağa'dan medet bekliyor.
-Yine Dengbej Miro (Mir Sabri Ertuğrul'un) Çolig'de akrabası Êli Beg'in kahvesindeki bir başka stranında
 Kolos Ağa isminin geçtiğini,hatırlıyorum.
-Miro'nun stranında ,Hacı Kolos'la beraber Yado,Sadinê Telho,Çöylekli Hüs Wasmun'un isimleri geçmekteydi.
-Kime sorduysam , ismini duydum ama kim olduğunu bilmiyoruz cevaplarını aldım.
-Hacı Kolos kimdir nerelidir?
Önemli bir şahsiyet olmalı ki ismi stranlarada yansımıştır.
-Ismini duyan siyasi kimlikli ve tarihe ilgi duyan hemşerilerimin çoğuna sordum.
- Hacı Kolos hakkında bilgi sahibi değilerdi.Hemde yakın köylerinden ve çevresinden  olmasına rağmen.
-Kimse çıkıp,bu şahsiyet hakkında azda olsa köyü,aşireti ve ailesi hakkında bilgi veremedi.
-Elimdeki tek bilgi,strandaki ismiydi.
-Ta ki ! Şeyh Tahir'in oğlu Şeyh Fahreddin'nin röportajını okuyana kadar.
-Hacı Kolos'un nereli ve kim olduğunu bu roportajdan öğrendim.

-Işte ben bu şahsiyetlere isimsiz kahraman diyiyorum.
-Yaşamını, tüm zorluklara rağmen Kürt halkının mücadelesine veren,
-Yaklaşık 10 yıl gerillacılık yapan,kendisi ve ailesinin yaşamını riske sokmaktan çekinmeyen,
  kendisi ile ilgili hiç hesap yapmayan bu fedakar insan isimsiz kahraman olmasında kim olsun?


**************************************************************************

HACI KOLOS KÎMDÎR YAŞAM ÖYKÜSÜNDEN KESÎTLER

-Hacı Kolos asıl ismi Hacı Selim olarak bilinir. Aslen Dareheni'nin(Genç) Zıkte aşiretine mensup
  "GIRNOS" Türkçelestirilmiş ismiyle "Kepçeli" köyündendir.
- Kolos Ağa ile Valerli Kürd şehidi Hacı Sadık Beg'in köyleri ayrı olsada yakın akrabadırlar.
-Hacı Kolos babası Hurşat olup,şehadet tarihi 1934 yılı olarak mezarında yazılıdir.
- Yine Haci Kolos'un küçük kardeşi Hacı Mustafa Gırnos Şeyh Said hareketinin
  önemli komutanlarındandır.
-Hacı Kolos ve kardeşi Mustafa Ağa ,Şeyh Said hareketinin öncü kadroları içinde yer alırlar.
-Dareheni yönetimini ele geçirip,Şeyh Said hareketinin başkenti (PAYTAKT) yapan ekibin içinde,
 Feqi Hesen (Aradici-Fehimoğlu)),Şeyh Said (Fırat),Heci Sadık(Ataoğlu),Ismail Ağa (Göker),
 Kolos Ağa (Aşçıoğlu) ilk akla gelenlerdir.

-Şeyh Said hareketi bastırılıp öncü kadroların önemli kesimi yakalanır. Diyarbakır Istiklal
 mahkemesinde sembolik yargılanarak idam edilirler.
-Hacı Kolos ,kardeşi Mustafa Ağa,Ömere Faro,Yado,Şeyh Tahir gibi şahsiyetler yıllarca
 Ko Spi,Çotela,Şerafeddin,Gomak,Kalbadin,Sere Spi,Dorşin,Kerê Şeytun,Berbihiv dağlari
 başta olmak üzere zorlu Kürd coğrafyasında direniş gösteririler.
-Hacı Kolos ve kardeşi Mustafa Ağa başta yakin akrabaları ve çevreden insanlar gurup oluşturarak gerillacılık yaparlar.

PEÇAR TENKÎL HAREKETÎNDE ZIKTE AŞÎRETÎ VE KOLOS AĞA

-Peçar tenkil hareketi,Şeyh Said hareketinden sonra direniş gösteren guruplara yönelik olarak
 düzenlenir. Ama hareketin kapsamı içinde bulunan coğrafyadaki aşiretlere karşı toplu katliamlar gerçekleştirilir.
-Hareketin birinci dereceden komutanı, o dönemde Albay olan General Mustafa Muğlalıdır.
- Peçar tenkil hareketinin detaylarına fazla girmeyeceğim.
- Botiyanlı Ömere Faro'nun yaşam öyküsünde hareketle ilgili önemli detayları yazmıştım.
- Tenkil hareketinde özellikle Mıstan,Botyan,Murtezan ve Zıkte bölgesi ençok katilama uğramışlar.
-Zıkte aşireti ileri gelenleri topyekün Şeyh Said'in yanında yer almalarından dolayı bazı köylerde toplu katliamlar yapılır.
-Kolos Ağa ve kardeşi Mustafa Ağa'nın köyü ve yakın çevresi hepsi aktif gerillacılık yapmış olduklarından,
 devletin toplu katliam yapacaklarının bilincindedirler.
- Köy halkı komple ,çoluk,çocuk yaşlı demeden köylerini boşaltarak dağlara sığınırlar.
--Kolos Ağa'nın köyü Gırnos başta olmak üzere komşu Şemsan ve Dinasor  köyleri arasındaki
  üçgende coğrafik yapısı itibariyla,dağları,vadileri ve ormanları bu insanlara sığınak olur.
-Bu üç köyün coğrafyası Çeme Murad'a  paralel dağlar arsındaki vadi ve
  geçitlerin çokluğu birçok labirentlerden(dolambaç) oluşmaktadır.
 HACI KOLOS HAKKINDAKÎ YAZILI KAYNAKLAR VE ŞEHADETÎ

1) Vate dergisinde (Kırdki) yayınlanan ve Malmisanıj'ın Şeyh Tahir'in oğlu Fahreddin Akar'la yapmış olduğu röportaj da ,
 Hacı Kolos hakkında söylediği kısa parağrafı aktarmak istiyorum.
-Sürgünden döndükten sonra 1948 yılıydı. Babam bir seyahate çıkalım dedi. Kalkıp birçok köyü dolaştık.
  Babam dostları ve tanıdıklarıyla görüştü.
- Kürtlerin ünlü kumandanı Hecî Kolos'un köyü olan Girnosi'ya gittik.
- Şêx Seîd Olayı'nda Hecî Kolos çok yardım etmişti. Girnos köyünde kardeşlerini ziyaret ettik.

2)Varto tarihi adlı kitabın 183 sayfasında Şerif Fırat Şeyh Said hareketi başlamıştı.
 Şeyh Abdullah Melekana bağlı olarak ,19 şubat 1925 tarihinde Solhan aşiret reisi Mehmet Eli Çeto ve Girnoslu Hacı Selim (KOLOS),
 Şerafettin dağlarını aşarak Karlıova Hasanova köylerine gelmiştiler.

3)Hemşerim Mehmet Aydar'ın  "Huzursuz Topraklar" adlı kitabının 621,720,721 ve daha birçok sayfada Hacı Kolostan bahseder.
 Istiklal mahkemesi tutanaklarına atfen, M.Aydar kitabında önemli bir parağrafı aktarmak istiyorum.
-Ihtilal konseyi gibi Dareheni (Genç) şehri, Valirli Hacı Sadık Bey,oğlu Rıza,Modanlı Feqi Hesen ve Gırnoslu Hacı Selim Ağa (Kolos aga) nın
  maiyetinde silahli ikiyüzü aşan savaşçıyla gelerek, silah patlatmadan şehir teslim alınır.

4) Hesen Hişyar Serdi anılar kitabının 196 sayfasında -Şeyh Serif'in Harput cephesi komutasında
  ,yardımcısı Alay komutanı Zıkteli Selim Ağa (Hacı Kolos) ile beraber yönetiğinden bahs eder.
5) Ilhami Aras (Adım Şeyh Said) adlı kitabının 60 sayfasında Melekanlı Şeyh Abdullah'ın bölgesinde,
   Solaxi aşiretinin reisi Mehmet Ali,Girnoslu Hacı Selim(Kolos Ağa) Ömeran ve Meneşkurt aşiretlerinden bahs eder.
    Bu aşiret reisleri 29 Şubat günü Şerafeddin dagğarindakı Cibranlıların oturduğu Hasanova köyüne geldiklerinden bahs eder.

 -Kısaca Hacı Kolos hakkında araştımacı,tarihçi Mehmet Bayraktan
  tutun,birçok yazılı kaynakta ismi sık,sık geçmektedir.

     ************************************************************

-Hacı Kolos'un şehadeti hakkında Doğru Haber gazetesi muhabiri Mehmet Baran'ın Zıkte aşiretine  mensup,
 Abdullah Öğütle yaptığı röportajda önemli anekdotlar aktarılmaktadır.
-Hacı Kolosun ailesi ve köyü hakkında Abdullah Ögüt bakın neler söylüyor.

 Görnoz Köyü Şeyh Said Efendinin kıyamına tam destek verdiği köylerden bir köydür.
Özellikle Şeyh Said Efendinin şehadetinden sonra ,yıllarca dağlarda gerilla savaşı veren ağaların köyü olarak bilinir.
Efendinin asılmasından sonra on yıla yakın bir mücadele sürecini başlatıp ,sürdürenlerin kimi öncüleri bu köyden çıkmıştır.
Hacı Mustafa ve abisi Hacı Selim ( Kolos Ağa ) gibi. Başındaki fesini bırakmamakla ünlenen Hacı Selim, Kolos Ağa ismiyle müsemma olmuştur.
Abdullah Öğüt Hacı Kolos'un mezarı ve şehadeti hakkında şu bilgileri aktarmaktadır.

BAŞI KESİĞİN MEZARINDAYIZ

Köyün ortasında bulunan mezara yaklaşıyoruz. Mezar taşında “Hurşat oğlu Selim AŞÇİOĞLU Ö. 1934” diye yazılı.
Gerilla mücadelesini sürdüren ve 1934 yılında “Derê Sotek” çatışması diye bilinen çatışmada can veren bu köyden bir mücadelecinin kabri burada başsız yatıyor.
Askerler o dönemde mücadele edenleri etkisiz hale getirince, halkın gözünü korkutmak ve sindirmek için, başlarını kesip beraberlerinde götürüyorlardi.
Her bir kellenin kulağından delerek tespih taneleri gibi ipe geçirip Çabakçur’da, merkezi yerlerde günlerce asılı bırakarak teşhir ediyorlardi.
Kokular çevreye rahatsızlık verince de ,verilen emirle birkaç nefer kelleleri toplayarak şehir dışında bir çukurda üzerine benzin dökmek suretiyle yakıliyordu.
İşte bu mezar taşında ismi yazılı mücadeleci kişinin de sadece başsız cesedi burada gömülmüştür.
 Başı ise kim bilir bu toprakların hangi çukurunda benzin dökülerek yakılmıştır.


- Kolos ismi üzerine farklı bir görüş daha tesbit ettim. Abdullah Öğüt başındaki fesi bırakmamakla bu ismi aldığını yazar.
Konuyla ilgili Çolig'de yaptığım araştırmadada, Şeyh Burhaneddin Bilgin'in (Kelaxsili) ,Kolos'un anlamını dost ve yakın bir arkadaşıma şöyle ifade etmiştir.
-Kolos Şeyh Said hareketindeki meşur direnişçlerin başlarına taktıkları kalpak ve benzeri başlıklara verilen isimdir.
-Sadiye Telha,Yado ve Tayyip Ali Mütevellizade'nin başında da bu kalpakların olduğunu fotoğraflarından
 göremekteyiz.
- Kolos ayrıca Kürdlerde isim olarakta geçmişte kullanılmıştır.. Said-i Nursi'nin bir amcasının adı da Kolostur.


- Hacı Kolos'un şehid edildiği "Dere Şotek" mezrası, Koçsırtı (Dinasor) köyüne bağlıdır.
- Stratejik bir coğrafya'ya sahip olan bu mezra ile Hacı Kolos'un Girnos köyü komşudur.
- Kolos Aga'nin Şeyh Said'in kaderide tıpkı Alişer,Şahan Ağa,Hüs Wasmunu,gibi yüzlerce kahramanın cesedi üzerinde tahribat yapılmıştır.
- Başı ve kulağı cesedinden koparılarak şehire teşir edilmek üzere götürülür.
- Dönemin komutanı tarafından "kellesi istenilen" Kolos Ağa'nın üzerine
  bestelenen stranlar boşuna söylenmemiştir.

********************************************************************************

-Kolos Aga  yazılmadı fakat anlatıldı,stranlardada söylendi.
-Şu iyi bilinmeli, toplumsal hafıza bir gün döner gizli saklı olan ne varsa vurur,celladı da,katilide
 sesiz kalan ve izleyenide,ateşi yakanıda vurur.
- Son dönemlerde Şeyh Said hareketinin yaşanan olayları tanıkların dilinden yapılan röportajlardan
  önemli bilgi ve anekdotlar bizim çalışmamızıda kolaylaştırıyor.

    Sonuç olarak, Peçar tenkil hareketinin gazabına uğrayan coğrafya kan ağlıyordu.
-Insanlar tevekkül içinde ağıtlar,çığlıklar ,doğasi  erd u azmanıyla Türk ordusunun ateşiyle yanıp,kavruluyordu.
-Çeme Murad, Cotela dağının dili olsaydi da yaşanan zulümü anlatsaydı.
-Bir sonraki yazım Şeyh Said hareketinin Dareheni Valisi şehid, Modanlı Feqi
 Hesen'in anlatacağım.
- Modanlı Feqi Hesen'in fotoğrafı,yaşamı ile ilgili yazılı kaynaklar ve yakın akrablarının dilinden
  derlediğim bilgilerde buluşmak üzere,

   Selam ve saygılarımla,

                                                            Orhan Zuexpayıj