KÜRD DİRENİŞÇİSİ ZAZA HÜSO ?

"Çölyekli Hüs Wasmunu"

Şeyh Said hareketinin debdebeli direnişçisiydi,Hüs Wasmunu.
- Türk askerleri ve Kürd çeteleri "milis huqumat" üzerinde hayret uyandıran bir
inancın sahibi ve efsaneydi, Hüs Wasmunu ?
-Şeyh Said hareketinden yıllar sonraydı.
-1930'lu yılların başlarıydı.
- Çolig coğrafyası Guewdere mıntıkası Kıran köyünde kurulan pusuda şehadete
ulaşmıştı.
- Cesedi Kürd halkına ibreti alem olsun diye o günkü Çebaxcur şehir merkezine götürülüp, bir akasya ağacına asılarak teşir edilmişti.
- Hafızam beni yanıltmıyorsa anlatılanlar dönemin Haziran ayının sıcağına delalaet
ediyordu.
- Çolig ve çevresi adetta yas ilan etmiş, bir sessizlik ve tevekkül içinde herkes
Hüs Wasmunu'nu konuşuyor.
- Halk bir şüphe, kuşkuyla şehir merkezinde asılı bulunan Zaza Hüso'nun naaşını
görmeye gidiyorlar.
- Çünkü inanmak istemiyorlar, kabulenmiyorlar Hüso'nun şehadetine ama maalesef
oydu !
- Cesed yaklaşık iki hafta yazın sıcağına terk ediliyor.
- Ama, Hüs Wasmunu inadına cesediyle de o gülümsemesi,yazın o hafif rüzgar
esintisinden saçlarının salanması hala konuşulur,Çolig'de?
- Tılsımı bilinmez, ama Hüs Wasmunun inadına gülümsemesi ve o asil duruşunun
sırrı ? rivayet odur ki tıbbi "bilimsel izahı" şöyle yorumlanabilinir.
- Kendi inandığı haklı davası uğruna şehadete ulaşanlar ölürken de
gülermiş. Psikologlar bu duruşun sırını en iyi bilenlerdir.
- Sorun Kürd tarihinde bunun örnekleri vardır.

Şeyh Said hareketinin efsanevi direnişçisidir Hüs Wasmunu,Zaza Hüso olarak bilinir memleketimde.
Kurdistan dağlarında onun görkemli direnişi, cesareti, davaya olan inancı Çolig'de hala anlatılır.
- Çoligin coğrafyasında başta Yado Çesmesi, Hesar ormanları, Mendo Boğazı ve Ko Spi'nin dili olsaydı'da Zaza Hüso'nun kahramanlığını ve direnişini anlatsaydı.
- Zaza Hüso'nun direniş efsanesi Çolig'in o uzun kış geceleri,yaz akşamlarında
detaylarıyla analatılanlara tanığım.
Zaza Hüso efsanesi cete ve askerlerle çatışmaya girdiği alanlar anlatıldığında, bir film şeridi gibi gözlerimin önünden beni tarihin derinliklerine götürüyor.
-Zaza Hüso'nun şehadetide tam bir trajedi tıpkı Yado, Qas Kuesi, Yıb Mehun , Hacı Kolos ve Ömere Faro diğer Kürd kahramanları gibi,
-Ihanet ve işbirlikçi çetelerin kol gezdiği bir ortamdı. Çolig'de milis huqumat veya
çete diye tanımlanan bu kirli ve lanetli güruh tıpkı bugün olduğu gibi yine
sahnedeydi.
-Şeyh Said hareketi'nin önder kadroları idam edilmiş, bazı önder ve aydın kadroları cezaevi, sürgün ve tehcir edilirken Çolig, Şerafeddin, Ko Spi, Çawreşlerin "Ser Qılun" doruklarında Kürd direnişçileri yıllarca direniş sergiliyorlardı.
Çok acıdır değilmi ? kendi topraklarında Türk askerleri Zaza Hüso'ya diyiyor gel teslim ol ! Buda yetmiyor çevredeki milis huqumat ve çeteler modern ismiyle korucların destek ve yardımıyla.
- Bu çetelerin korkulu rüyasıydı Hüs Wasmunu ?
Zaza'ca Vate verinun/ "Atasözü" bir söz varya günlük yaşamda herzaman bize hatırlatılıyor."Karm dar zerrey dar ra çineb, dar zua nibena" Ağacın kurdu ağacın içinde olmazsa, ağaç kurumaz.
Işte biz Kürdlerin kaderide bu olsa gerek.Hüs Wasmunuda tıpkı Yado, Yıb Mehun, Ömere Faro, Qas Kuesi, Hacı Kolos ve Şeyh Şerif gibi Kürd değerleri, işbirlikçi Kürd çeteleri'nin destek ve yardımlarıyla şehadete ulaşmışlardır.


HÜS WASMUNUN YAŞAM ÖYKÜSÜ VE BİR ANEKDOT ?

Şeyh Said hareketi bastırıldıktan sonra Çolig,Darahıni,Lice,Piran ve Palu çevresi başta olmak üzere küçük guruplar halinde direniş gösteren Kürd savaşçıları vardı.
Bu savaşçılardan tıpkı Yado, Yıb Mehun gibi ismi ençok anılanların başında Vararad/Çöylek köyünden nam-ı değer Zaza Hüso, halk arasında Hüs Wasmunu ilk akla gelenlerin başında geliyordu.Türk subayı yüzbaşı Alihaydar ve Sadık gibi barbarlar Hüso'nun kellesine ödüller koymuştu.Alihaydar ülkemde yaptığı zulümlerle hala ençok anılanıdır.
1930'lu yilların başlarında Hüs Wasmunu Kıran köyünde pusuya düşürülerek üç gün,üç gece çıkan çatışmada onlarca ev yakılarak kahramanca direnerek şehadete ulaşır. Rivayet odur-ki Kıran köyünde kuşatılan Hüs Wasmunu bitişik olan onlarca evi delip, adetta tünel açarak kurtulmaya çalışır.Ama en son evden kurtulmaya çalışırken üçüncü gün şehaddete ulaşır.
Hüs Wasmunu'nun cesedi Çebaxcur merkezi bugünkü "aşağı çarşı" merkezine yazın sıcağında getirilir. Tahminen iki hafta cesed teşir edilerek, Çolig halkı nezdinde Kürd halkına gözdağı verilir.
Ama Hüs Wasmunu'nun cesedi iki haftalık yazın o sıcağında hiç bozulmaz, koku düşmez, sanki Hüs Wasmunu uykuda,gülümsüyor. Tıpkı Hüs Wasmunun dirisi gibi ölüsü "cesedi'de" direniyordu. Tabi cesedin bu görüntüsü Çolig halkı arasında dilden dile yayılarak anlatılır. Çolig ve çevresi bir sesizlige gömülür.
Zülümkar, barbar ve sadist yüzbasi Saddık'ın bu gözdağı beş para etmez. Çolig halkı Hüso'nun cesedinin o görüntüsünden cesaret, güç ve davasına olan bağlılıgın heycanını yaşar.
Ondan dolayıdırki bugün Zaza Hüso efsanesini yazıyorum. Türk devleti ve aydınları'da Hüso'nun bu cesareti,direnişi ve cesedinin asil duruşunu saklamaz yazıp anlatırlar.

Çolig'in yerli ailesinden Fettah Bayram nam-ı değer " Nehman " ailesinden Fettah Çavuş dayanmaz yüzbaşının yanına gider. Hüs Wasmunu'nun cesedinin kokmadığı, halk arasında şehadete ulaştığı, bir efsane olarak kabul gördüğünü dilden dile dolaştığını söyler. Ondan dolayı cesedin kaldırılıp,defin edilmesini ister.
Yüzbaşı Saddık zulüm ve barbarlığını hem konuşşturur, hem uygular. Kürd efsanesi Hüso'nun cesedi kokmayınca ? budefa cesedi bilinmiyen bir yere gömülür. Rivayetlere göre cesed eski Çebaxcur denilen aşağı çarş'nın 'Gohare Xoşin' mevkinde gömülü olduğu söylenir.
Hüso'nun cesedide tıpkı Yado, Şeyh Said ve arkadaşları, Seyit Rıza, Said-i Kurdi gibi bilinmezler arasında yerini alır.


DİRENİŞÇİ HÜS WASMUNU HAKKINDA BİR ANEKDOT ?

Şeyh Said hareketinin Xarpet Cephe komutanı Şeyh Şerif Kelaxsi'nin kardeşi Şeyh Hüseyin hareket bastırıldıktan sonra kısa bir süre Suriye Kurdistanı "Bin xet" macerası başlar. Şeyh Hüsen tekrar ülkeye dönüş yaparak gerilla gurubu oluşturarak direniş gösterir.
Kelaxsi köyünde çıkan çatışmada yaralı olarak ele geçirilerek Elazığ cezaevine konulur. Şeyh Hüseyin'in enbüyük oğlu 93 yaşında halen hayata olan Şeyh Burhaneddin Bilgine atfen bu bilgileri aktarıyorum.Bu bilgileri yıllar önce bir sohbet esnasında hafızam kalan bilgilerdir.
Şeyh Burhaneddin babası Xarpet "Elazığ" cezaevindeyken 1930'lu yılların başında ziyaretine gittiğinde yaşadığı anekdotu aktarıyorum.
Daha genç bir delikanlıyken babamı Xarpet cezaevinde ziyaret gittiğimde ? babamla aynı koğuşta Türkiye Sosyalist hareketi'nin önde gelen siyasetçisi, ideologu Dr.Hikmet Kıvılcımlı ile beraber kalıyorlardı.
Görüş odasına gitiğimde Dr Hikmet Kıvılcımlı'yı şahsen gördüm. Babamın çatışmada kalan yaralarını Dr Hikmet cezaevinde tedavi ediyordu. Tesaddüf cezaevindeyken o gün Dr Hikmet Kıvılcımlı'ya bir gazete gelmişti.
Hatırlamıyorum gazetenin ismini ama o dönemde çıkan devlet yanlısı gazetelerin başında Cumhuriyet, Tanin, Hakimiyet-i Milliye gazetelerinden biriydi.
Gazetenin ilk sayfasında manşet atılmış, büyük boy akasya ağacında asılı bir Kürd direnişçisi Zaza Hüso "Hüs Wasmunu" fotoğrafı vardı. Dr Hikmet dikkatli okuduktan sonra demek ki çok etkilenmiş.
Babama hitaben Hüseyin Bey gel gazetede asılı bulunan bu Kürd direnişçisini tanıyormusun?dedi.
Babam fotoğrafı gördüğü gibi tanıdı. Fotoğraf şehirde "aşağı çarşıda" ağaca asılı olandı. Ve dediki ! Dr Hikmet bey bu Kürd direnişcisi benimle beraber savaşan en yakın arkadaşlarımdan biridir.
Gazete'de Hüs Wasmunun direnişini, kaç defa pusudan kurtulduğu,işbirlikçi çetelerin cezalandırılmasından tutun tüm eylemlerini yazmıştır. Türk ordusu bu Kürd direnişçisinin şehadetini zafer sarhoşluğunu yaşıyordu.
-Hüs Wasmununu okuyan Dr Hikmet duraksadı ve babama söylediği bir söz hala hafızamdadır.
-Hüseyin Bey dedi ! Kürd ´gerillasının kahramanlığı, cesareti ve direnişlerinde bir
kuşkum yoktur.
- Yanlız bu insanların biliyorsun neyi eksik?
- Babam dedik-ki neyi eksik Dr Hikmet Bey ?
- Aldığı cevap ilginç bu insanların kalemi yok, kalemi yok,dedi.
- Yani anlaşılan Kürdler örgütsüz, partisiz kurumlarını oluşturmadıklarına vurgu yapıyordu.
- Kürdlerin bir hedefi,stratejisi,diplomasi ve ideolojik-politik öngörülerinin
eksikliğinden bahs etmiştir.
- Doğrudur, Kürdlere yardım eden bir dost devlet veya halk yokttu. Kürd
işbirlikçileride Mustafa Kemal ve Îsmet Paşa'nın alavare, dalavareleriyle Lozan'a
telgraf çekmedilerimi ?
- Kürd coğrafyası masa başında temsilcisiz, örgütsüz kısaca kimsesiz cetvele
parselenmedimi ?
- Dr Hikmet Kıvılcımlı Elazığ cezaevine 1929-1933 yılları arasında yaklaşık 4,5 yıl
kalmıştır. Elazığ cezaevi onun için bir üniversite olduğunu söyler.
- Kürdleri ilkdefa burada tanımakla beraber Kürd kiyafetleriyle çekilen fotoğraflarıda
vardır.

Sonuç olarak, Hüs Wasmunu ve yeğeni Zılf Wasmunu Şeyh Said hareketindeki direnişlerinden dolayı efsaneleştiler. Zılf Wasmunu'nun Miyalan köyündeki şehadetide ayrı bir öyküdür. Tıpkı oda amcası gibi pusuya düşürülerek köy içinde şehadete ulaşmıştır. Ruhları şad olsun,Çoligin efsanevi direnişçileri, sizleri eksikte olsa, biraz kurgulu da olsa anlatabilmek beni mutlu ediyor. Selam ve saygılarımla.


Kürd direnişçisi Hüs Wasmunu'nun anısına ?

Qale cumiyerdun waxtıg Çolig'ıd vaciyena ?
Hüs Wasmunu quen mı vir'i.
Qale gunger teres û bebextun waxtıg bena ?
Ters Hüs Wasmunu yın seri vaciyena.
Qale lületıfıng û Êgite ser Qıl'un vaciyena ?
Hüs Wasmun û Yad Beg'un nome yın viyerena.
Qale Hüs Wasmunu bena?
Ard û ezmun piyor zımen û zımeno.


Pazartesi, 25 Ocak 2010