"Biz bugün kendi boynumuzu kesecek kiliclari kendi ellerimizle biledik."
Cibranli Xalit Bey.
Halit Bey Ermenilere karsi girisilen harekatin icinde aktif olarak yer aldigi icin bu sözlerini Seyh Said'in kardesi Mehdi'ye dedigi aktarilir. Isgal edilmis anadolu topraklarinin kurtarilmasi icin siyasi,askeri alanda cok fedakarlik gösteren Said-i Nursi,Hüseyin Avni Ulas,Mutkili Haci Musa Bey gibi Kürd sahsiyetlerin sürgün,tutuklama ve mahkemelerden kurtulamamislardir. Bu insanlar ödül ve taltif verilmesi gerekirken,neden cezalandirilmis olduklari üzerinde düsünmemiz gerekir. Hüseyin Avni Ulas icin Mehmet Altan diyiyorki?Erzurum kongresine katilmis olmasina ragmen,Erzurum'un ona bir büstü fazla görür gibi bir hali vardir. Hüseyin Avni Ulas yine sansli,cünkü mezarinin yeri bellidir. Seyh Said,Said-i Nursi'nin mezarinin yerinin belli olmasina bile tahammül etmediler.
Hüseyin Avni Ulas'in yasam öyküsünü yazmaya calisacagim. Bu hukuk ve siyaset adami günümüze kadar mebusu oldugu Erzurum'lu olarak anilmaktadir. Son Osmanli mebusan meclisi ve 1.TBMM mebusu olarak Erzurumu temsil eden bu sahsiyet köken olarak Sadilli asiretine mensup oldugu, dogum yerinin Cebaxcur sinirlari icinde bulunan Kümbet köyünde oldugunu belirtmek isterim. Kümbet köyü günümüzde Karliova"Kanires" sinirlari icinde bulunmaktadir. Hüseyin Avni Ulas neden günümüze kadar Erzurum'lu olarak anilmakta oldugunu biraz aciklik getirmek istiyorum. Hüseyin Avni Ulas'in dogum tarihi ve mebusluk yapttigi dönemlerde Cebaxcur "Bingöl" il degildi. Cebaxcur ismi 1936 yilinda Bingöl olarak degistirilerek, vilayet olmustur.
Hüseyin Avni Ulas'in mensup oldugu Sadilli asireti'nin yogun yasadigi Karakocan,Kigi,Karliova ilceleri 1926 yilina kadar Erzurum iline bagli ilce merkezleridir. Hüseyin Avni Ulas Kigi rüstiyesini "ortaokul" bitirdikten sonra Erzurum'da mülkiye idadisini (lise) bitirmistir. Cocukluk dönemi Kigi ve Erzurum'da gecttigini görebiliyoruz. Günümüze kadar Erzurum'lu olarak tanidigimiz bu siyaset ve hukuk adami'nin mensup oldugu, asiretin köyleri'nin bir cogu,akrabalari ve dogdugu köy günümüzde Cebaxcur sinirlari icinde oldugunu düzeltmek istiyorum. Hüseyin Avni Ulas dogdugu köy o dönemlerde idari yapilanma geregi Erzurum iline bagli oldugundan günümüze kadar da böyle anilmaktadir. Cebaxcur merkezde yakin akrabalari hatta kendi soyadini yasayan ailelerin oldugunu hatirliyorum. Ailesine mensup Cebaxcur keskan köyünde ikamet etmekteyken yakin dönemde siyasi mücadele icinde yer aldilar. Köylerinin devlet güclerince baski görmeleri sonucu Ulas ailesine mensup,ailelerin Karakocan ilcesine göcertildiler.
Kürd tarihinde kisaca'da olsa Sadili asiretiyle ilgili bazi bilgileri aktarmak istiyorum. Sadili asireti Dersim ve Seyh Said hareketine katilmamislardir. Her iki harekete de asiretin bazi ileri gelenleri devletin yaninda yer almakla,asiretin büyük bir kesimi hareketlerde ilgisiz kalmislar. Özellikle Seyh Said hareketinde Sadili asiretine mensup , Necip Aga Ohi Türk ordusuyla beraber ortak hareket ederek, Karakocan'dan mendo bogazina kadar Seyh Said direniscileriyle carpismislardir. Yine Erzurum mebuslarindan Hüseyin Avni Ulas,Süleyman Güner ikiside TBMM Atatürke yakin kislerdir. Daha sonraki dönemlerde Mustafa Nuri Okcuoglu CHP Cebaxcur mebusu olarak Inönü ve Atatürk'ün cok güven duydugu,yargitay üyeligine kadar yükselmis,Sadili asiretine mensup önemli sahsiyetlerdir.
Sadilli asireti cok önemli bir nüfusa sahip ve kalabaliktirlar. Yakin dönem Kürd tarihinde de cok önemli sahsiyetler cikmistir. Seyh Said hareketinde Dr Nafiz Yekbun ve Nureddin Zaza kardesler bu asirete mensup iki Kürd aktivisti, Elazig/Bakir Maden kökenlidirler. Kürd uygarlik tarihi ve kültürü üzerinde cok ciddi arastirmalari olan hukukcu ve tarihci Cemsid Bender "Mehdi Halici"köken olarak ailesi Cebaxcur/Kigi Sadili asiretine mensup olarak Konya vilayetine göcertilmistir. Kürd siyasetind yaklasik 30 yil PSK genel sekreterligini yapan siyasetci,sair ve tarihi arastirmalari olan Dersim/Mazgirt kökenli Kemal Burkay'da bu asirete mensuptur.
Yine yakin dönem Kürd siyasetinde bir cok Kürd olusumlari icinde yer alan Peri yayinlarinin sahibi Ahmed Önal Sadili asireti'nin Kigi-Adakli Cunan köyündendir. Yakin dönemde bu örnekleri cogaltabiliriz. Örnegin Okcuogullari ailesinden de Kürd siyasetinde yer almis sahsiyetleride gösterebiliriz.
Sadili asireti inanc olarak homojen bir yapiya sahip degildir. Asiretin kollarinda hem alevi, hemde suni bulunmaktadir. Ulas ailesine mensup yakin döneme kadar birkac aile Cebaxcur merkezde ikamet ediyordu. Bu ailenin keskan köyünde ikamet eden aile ferdleri yakin dönemde siyasi nedenlerden dolayi tutuklama ve cezaevleri süreci yasadilar. Güvenlik güclerinin baskisi sonucu bu aileden tanidigim kisiler'in bir cogu Karakocan,Istanbul merkezlerine göcertildiler.
Hüseyin Avni Ulas'in siyaset yapttigi son Osmanli dönemi ve Cumhuriyetin kuruldugu dönemden ölümüne kadar siyaset alaninda cok renkli bir kimligi vardir. Özellikle son dönemlerde Ikinci Cumhuriyetciler olarak ortaya cikan,basinida Mehmet Altan'in basini cekttigi gurup, Hüseyin Avni Ulas'in fikirlerinden etkilenmislerdir. Liberal düsünceli bu gurup,cumhuriyetin kurulusuyla beraber Atatürk'ün yapttigi devrimleri yeterli bulmayip,daha fazla liberalizm,özgürlük,anti militarizm,anti-devletcilik isteyenlerin kendilerine takdim ettikleri bir isimdir.Bu siyasi akimi tek kelimeyle tanimlarsak anti-kemalist bir cizgidir.
Ikinci Cumhuriyet ismini Cumhuriyetin kurulus döneminde TBMM Atatürk'e karsi muhalefet yapan ikinci guruptan aldigini söyleyebiliriz. Ikinci gurubun basini ceken ve fikir babasi da Hüseyin Avni Ulastir. Son dönemlerde Cem Boynerin'de kurmus oldugu YDH de cikisi Hüseyin Avni Ulas'in fikirleriydi. Secime giren bu hareket secim meydanlarinda liberal fikirleri savundu,secim yenilgisiyle beraber Cem Boyner ve destekcisi Kemal Dervis gibi ekonomist, daha sonra bu guruptan uzaklastilar. Bu olusum icinde Kürd siyasetcilerinden M.Emin Sever ve Ümit Firat'a yer almislardi.
Ikinci cumhuriyet ve ikinci gurubun siyasi mücadelelerinde yasanan olaylari Hüseyin Avni Ulas'in sahsinda acmaya calisacagim. Yine bu hukuk adaminin yasam öyküsü,yasadigi dönemde cok önemli görevlerde bulunmustur. Atatürk'ün öncülügünde Erzurum ve Sivas kongresinde delagasyondur. Cumhuriyet sonrasi liberal fikirlerinden dolayi tutuklama ve sürgünler yasayan bir fikir adamidir. Hüseyin Avni Ulas Kürd olmasina ragmen ulusal cizgiden kopuk fikirleri vardir. Bu fikirler dönemsel olarak degiskenlik göstermistir. Seyh Said hareketi öncesi ve sonrasi Osmanli ve Cumhuriyeti kadrolariyla ortak hareket etmistir. Bu hizmetlerinin karsiliginida ödül ve taltif edilmesi gerekirken, aksin cok agir müeyyidelerle karsilasmistir.
Hüseyin Avni Ulas hakkinda Ayse Hür'ün yazdigi "Mustafa Kemal muhalifleri 3 " baslikli yazisinda cok önemli anekdotlar sunmaktadir. Bakin yazilanlari aktarmak istiyorum. Bir gün gazeteciler kendisine sordu;size muhalif diyiyorlar,ne diyiyorsunuz? "evet ben muhalifim,ama neye muhalifim?kanunsuzluga ,diktatörlüge muhalifim."diyiyordu. Millet iradesinin devlet yönetimine yansimasina büyük önem veriyordu. Millet meclisine "milletin kabesi" diyiyordu. Meclisin bu denli kudsiyeti vardi onun nezdinde. Yakin arkadasi,gazeteci ve Trabzon mebusu Ali Sükrü bey fikirleri nedeniyle öldürüldügünde cilgina döndü. ve meclis kürsüsüne cikarak söyle haykirdi;"Sana da mi tecavüz ey milletin kabesi,sana da mi saldiri, ey milletin kutsali. Sana uzanan eller,sirmali pasa kollari olsa da kirilacaktir." Bu sözlerin muhatabi Mustafa Kemal Atatürk'tür.
Malumunuz Ali Sükrü Bey Topal Osman tarafindan Atatürk'ün tesvikiyle öldürüldügü rivayet edilir. Son dönemlerde bu konuda Türk tarihcileri yogun olarak tartisiyorlar. Hüseyin Avni Ulas'ta o dönemlerde Atatürk'e karsi bu sözleri sarf ettmistir. Zaten bu sözlerinden dolayi hakkinda bircok sorusturma tutuklama ve hatta idam ile yargilandigi bilinmektedir. Bakin Hüseyin Avni Ulas liberal ve özgürlükcü fikirlerinden dolayi Terakkiperver Cumhuriyet Halk fikrasinda yer almistir. Seyh Said hareketinden sonra cikarilan Takrir-i Sükun kanunu ile bu parti tasfiye edilerek Hüseyin Avni Ulas,Kazim Karabekir,Ali Fuat Cebesoy gibi sahsiyetleri, Atatürk kendisine cok yakin bu mücadele arkadaslarini komplo ve hilelerle tutuklayip, istiklal mahkemesinde yargilar.
Istiklal mahkemesinde mahkum edecek delil ortaya koyamazlar. Hüseyin Avni Ulas,kendine berat ettigini bildiren meshur üc Aliler'den kel Ali mahkeme kararini yüzüne karsi okurken bakin Hüseyin Avni Ulas'in tepkisi ne oluyor. "Bugüne kadar namusumdan emindim,fakat simdi süphe ediyorum." diyiyor. Kel Ali'nin "nicin" sualine karsi verdigi " hepsi de benden bigünah ve namuslu arkadaslari astiniz. Bende ne gibi namusuzluk gördünüz ki ,bu serefli ölümden esirgediniz" sözleri hala hafizalardadir.
Hüseyin Avni Ulas'in yasam öyküsü,biyografisi ile mücadelesile ilgili bir kac anekdotu ikinci bölümde aktarmaya calisacagim. Selamlar
02 March 2008
Orhan Zuexpayij
www.welatparez.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder