KÜRT BİLGESİ "FİLOZOFU" ŞEX TAHİR
"Şex Tahir Zeka taşkınıdır, Şex Mehdi Zeka şaşkınıdır"
Liceli Fehmi Bilal "Fırat"
Şex Said'in katibi Liceli Fehmi Bilal Kürd Bilgesi, yukarıdakı o veciz cümlesi çok yerinde bir tesbittir. Malumunuz Fehmi Bilal çok yetenekli, dönemin hukukçusu "dava vekili" aynı zamanda edebi, siyasi yönü çok gelişkin olan bir Kürd aydınıdır. Liceli Fehmi Bilal Pozitiv bilime önem veren, Xoybûn cemiyeti’nin kuruluşu döneminde ve sonrasında Kürdler adına siyaset ve diplomasi yapmıştır. Liceli Fehmi Bilal Şex Tahiri yakınen tanıyan harekete beraber katılmış, sürgün sonrası Diyarbekir, Dareheni'de beraber ölünceye kadar dostluk ve sırdaşlıkları devam etmiştir.
ŞEX TAHİR'İN YAŞAMINDAN BAZI ANEKDOTLAR
1) Şex Tahir'in oğlu Fahreddin Malkara sürgünü ile ilgili bir anısını şöyle aktarır. Babam Malkara Belediyesinde alevi kökenli Musa adında mühendisle dost olmuşlardı. Mühendis babama Cebir dersi veriyordu. Akıllı ve zeki olan bu mühendise babam cok değer verirdi. Mühendis birgün bu samimiyetinden dolayi Şex Tahir’e diyiyorki! bana bir şişe rakı al. Şex Tahir bir şişe rakı satın alıp götürüyor. Babamın maksadı sırf üzülmesin, benden küsmesin. Babam işte o adamın ilminden faydalanıyordu. Coğrafya ve Astronomi biliminde babam uzmandı. Enlem, Boylam ve Meridyen hesaplarını çok iyi analiz ederdi.
2) Şex Tahir 1950'li yılların sonlarında yegeni Demokrat Parti Mebusu Abdulmelik Fırat tarafından Cebaxcur merkeze Vaaz olarak atanır. Cok kısa bir süre gecmeden istifa eder. İstifa nedenini o dönemde Seyda Melle Seid Başbaydar Sancak/mezracikli Haci Hıdır Cami'nin imami şöyle anlatırdı:
Ben Müftülüğün aynı zamanda mutemetliğinide yapıyordum. Şex Tahir Akar Vaaz olarak atanması yapılmıştı.
Cebaxcurdaki tüm Seyda ve Mellelerin Şex Tahire hürmete ve saygıda kusur etmezlerdi. Yaşlı olması nedeniyle bir bastonu, el çantası vardı. Sürekli ziyaret ve sohbetlerine onunla beraber katılırdım. Çantasını da bana çok güvendiğinden taşıttırdı. Yine sevgisinden dolayı bana "Kurdo" lakabı takmiştı.
Birgün haber almışttı, Müftü Abdullah Tutal'ın evine eski Cebaxcur mebuslarından Xozatlı Feridun Fikri Düşünsel ile Karkocan/okçiyanli Mustafa Nuri Okcuoğlu misafirlige gelmişlerdi. Bu iki mebus'da CHP kökenli,aynı zamanda hukukçu kimlikleri vardı. Müftü'de köken olarak Kiği kökenli olup, 1950-1974 döneminde 24 yıl aralıksız görev yapmış, mebusların samimi dostlarıydı. Şex Tahir'le Müftü'nün evine gittik. Kapıyı ben çaldım Müftü beni ve Şex Tahiri görünce kızarıp, birazda sanki şok oldu. Müftü Şex'in amiri olmasına rağmen düğmesini ilikleyip, saygıda kusur etmedi. Salona yürüdük, Müftünün bu saygısına şaşıran bu iki Kemalist CHP'li zatlar, Şex Tahir'i Müftüden tanıtmalarını istediler. Müftü ağzında gevelemeye çalışırken, Şex Tahir dediki sen beni anlatma, bırak ben kendimi anlatayım.
Şex Tahir şunu söyledi. Bu gördüğünüz zat sizin düşüncelerinize, isyana edip, yıkmak isteyipte, başaramayan ve partiniz CHF veya CHP’nin kurucusu önderiniz Atatürk’ün idam ettiği Şex Said'in kardeşidir. Tabii iki mebusta Kürt kökenli ve kemalistiler, moralleri bozuldu sesleri kesildi. Kalkıncaya kadar mahçup bir halleri vardı. Şex Tahir'le çarşıya geldik benden bir kağıt ve kalem çıkarmamı istedi. İstifa dilekçesini yazıp, imzaladıktan sonra işleme koymak için Müftüye gönderdi. Ben istifa etmesen daha iyi olur diyince! Kurdo deyip! bu mebuslar zaten beni sikayet edip, görevden alacaklar. Birakta ben bu şerefi onlara vermiyeyim.
3) Babam anlatıyordu? Birgün Şex Tahir çarşıdan babamla Said Elçi'nin ağabeyi Haci Sadık Elçi'nin evine misfirliğe gidiyorduk. Yolda Can Şexlerinden Şex Arıf’ın oğlu Halit'le karşılaşttık. Şex Tahire dayı ben istiyorum sen bu akşam bana misafir olasın dedi? Şex Tahir çok nükteda biri olduğu için şu cevabı verdi. Oğlum Halıt! ben biliyorum vallahi beni seviyorsun . Sen fakir, ben fakir senin evine gelsem "Ben senin, sen benim bokumu yiyeceksin". O esnada yine karşıdan Şex Tahir'in yegenlerinden Melekanlı Şex Vahdettin geliyordu. Niye Vahdettin beni davet etmiyor. Cok zengin varlıklı biridir. Şex Vahdettin'de aynı teklifi yapar ve şunu söyler.
Dayı? ben sürekli sana teklifte bulunuyorum. Eğer her yıl gelsen seni Melekanda uzun süre misafir ederim. Senin ne ihtiyacın varsa, yatak için yün, peynir, kavurma, tereyağı tüm yıllık ihtiyaçlarınıda karşılarım, sözünü sana vermeme rağmen, sen Guewdere mıntıkasını bana tercih ediyorsun. Şex Tahir hemen cevabını verir. Oğlum ben Guewdere halkının fakir olduğunu biliyorum. Ama Guewdere mıntikası kahramanlar diyarıdır. Guewdere’nin bana ikram ettiği o dari "Queryek" ekmeği daha değerlidir, senin verdiklerinden. Şex Tahirin Guewdere mıntıkasına olan sevgisini sürekli vurgulamıştır. Şex Said hareketi olsun, son 20 yıllık mücadelede bu mıntıqadan çıkan gerilla sayısı hemen, hemen Cebaxcurun tüm mıntıkalarının bir, kaç kattı kadardır.
4) 1989-1994 yılında Cebaxcurda Belediye reisliği yapan Selahattin Kaya'nın Şex Tahirle ilgili anısını anlatayım?
1950'li yıllarda Meylan köyümüze Siirt ilinin Tilo mıntıqasından her yıl sünnetçiler gelirlerdi. Bu şahıslar Arap kökenliydiler. Evimize misafir gelen bu insanlar babamı ikna edip, beni Tillo Şexlerinin medreselerine din eğitimi için götürmek istiyorlardı. Bende cocuk olduğum için ağlayarak gitmek istemiyordum. Şex Tahir işte o dönemde imdadıma yetiştti. Babama bu çocugu neden Tillo'daki Şexlere gönderiyorsun. Babama, onların ne kerametlerini görmüşsün diyince! Babam beni göndermekten vazgeçti.
Şex Tahir babama dediki! bak Cebaxcurda okullar "ortaokul, lise" açılmıştır. Bu cocuk zekidir, götürüp orada kayıt ettir. Bu Tillo şeyhleri olsun, cıvardaki bazı Şex ve mellalar orası Kemalin okulu propagandasını yapıyorlardı. Neticede Şex Tahir'in etkisiyle babam Cebaxcura beni okula gönderdi. Selahattin Kaya AITIA üniversite tahsilini yapip uzun süre Diplomaside calışıp, istifa etti. Cebaxcurda bir dönem Belediye reisliği yaparak önemli hizmetler yapttığı, halen anılmaktadır.
Şex Tahir halkının aydınlanması, okuması ve ulusal uyanışının sağlanması için cok çabası vardı. Şex Tahir'in cok veciz bir sözüyle yazıyı sonuçlandıracağım. Cebaxcurda bir köylü Şex Tahire derki! sizin bu Şexliğiniz nezaman bitecektir. Şexin cevabı? Oğlum siz eşek oluncaya kadar bizim Şexliğimiz devam edecektir. Ne zamanki siz uyandınız, o zaman bu Şexlik bitecektir.
Saygılarımla,
"Şex Tahir Zeka taşkınıdır, Şex Mehdi Zeka şaşkınıdır"
Liceli Fehmi Bilal "Fırat"
Şex Said'in katibi Liceli Fehmi Bilal Kürd Bilgesi, yukarıdakı o veciz cümlesi çok yerinde bir tesbittir. Malumunuz Fehmi Bilal çok yetenekli, dönemin hukukçusu "dava vekili" aynı zamanda edebi, siyasi yönü çok gelişkin olan bir Kürd aydınıdır. Liceli Fehmi Bilal Pozitiv bilime önem veren, Xoybûn cemiyeti’nin kuruluşu döneminde ve sonrasında Kürdler adına siyaset ve diplomasi yapmıştır. Liceli Fehmi Bilal Şex Tahiri yakınen tanıyan harekete beraber katılmış, sürgün sonrası Diyarbekir, Dareheni'de beraber ölünceye kadar dostluk ve sırdaşlıkları devam etmiştir.
ŞEX TAHİR'İN YAŞAMINDAN BAZI ANEKDOTLAR
1) Şex Tahir'in oğlu Fahreddin Malkara sürgünü ile ilgili bir anısını şöyle aktarır. Babam Malkara Belediyesinde alevi kökenli Musa adında mühendisle dost olmuşlardı. Mühendis babama Cebir dersi veriyordu. Akıllı ve zeki olan bu mühendise babam cok değer verirdi. Mühendis birgün bu samimiyetinden dolayi Şex Tahir’e diyiyorki! bana bir şişe rakı al. Şex Tahir bir şişe rakı satın alıp götürüyor. Babamın maksadı sırf üzülmesin, benden küsmesin. Babam işte o adamın ilminden faydalanıyordu. Coğrafya ve Astronomi biliminde babam uzmandı. Enlem, Boylam ve Meridyen hesaplarını çok iyi analiz ederdi.
2) Şex Tahir 1950'li yılların sonlarında yegeni Demokrat Parti Mebusu Abdulmelik Fırat tarafından Cebaxcur merkeze Vaaz olarak atanır. Cok kısa bir süre gecmeden istifa eder. İstifa nedenini o dönemde Seyda Melle Seid Başbaydar Sancak/mezracikli Haci Hıdır Cami'nin imami şöyle anlatırdı:
Ben Müftülüğün aynı zamanda mutemetliğinide yapıyordum. Şex Tahir Akar Vaaz olarak atanması yapılmıştı.
Cebaxcurdaki tüm Seyda ve Mellelerin Şex Tahire hürmete ve saygıda kusur etmezlerdi. Yaşlı olması nedeniyle bir bastonu, el çantası vardı. Sürekli ziyaret ve sohbetlerine onunla beraber katılırdım. Çantasını da bana çok güvendiğinden taşıttırdı. Yine sevgisinden dolayı bana "Kurdo" lakabı takmiştı.
Birgün haber almışttı, Müftü Abdullah Tutal'ın evine eski Cebaxcur mebuslarından Xozatlı Feridun Fikri Düşünsel ile Karkocan/okçiyanli Mustafa Nuri Okcuoğlu misafirlige gelmişlerdi. Bu iki mebus'da CHP kökenli,aynı zamanda hukukçu kimlikleri vardı. Müftü'de köken olarak Kiği kökenli olup, 1950-1974 döneminde 24 yıl aralıksız görev yapmış, mebusların samimi dostlarıydı. Şex Tahir'le Müftü'nün evine gittik. Kapıyı ben çaldım Müftü beni ve Şex Tahiri görünce kızarıp, birazda sanki şok oldu. Müftü Şex'in amiri olmasına rağmen düğmesini ilikleyip, saygıda kusur etmedi. Salona yürüdük, Müftünün bu saygısına şaşıran bu iki Kemalist CHP'li zatlar, Şex Tahir'i Müftüden tanıtmalarını istediler. Müftü ağzında gevelemeye çalışırken, Şex Tahir dediki sen beni anlatma, bırak ben kendimi anlatayım.
Şex Tahir şunu söyledi. Bu gördüğünüz zat sizin düşüncelerinize, isyana edip, yıkmak isteyipte, başaramayan ve partiniz CHF veya CHP’nin kurucusu önderiniz Atatürk’ün idam ettiği Şex Said'in kardeşidir. Tabii iki mebusta Kürt kökenli ve kemalistiler, moralleri bozuldu sesleri kesildi. Kalkıncaya kadar mahçup bir halleri vardı. Şex Tahir'le çarşıya geldik benden bir kağıt ve kalem çıkarmamı istedi. İstifa dilekçesini yazıp, imzaladıktan sonra işleme koymak için Müftüye gönderdi. Ben istifa etmesen daha iyi olur diyince! Kurdo deyip! bu mebuslar zaten beni sikayet edip, görevden alacaklar. Birakta ben bu şerefi onlara vermiyeyim.
3) Babam anlatıyordu? Birgün Şex Tahir çarşıdan babamla Said Elçi'nin ağabeyi Haci Sadık Elçi'nin evine misfirliğe gidiyorduk. Yolda Can Şexlerinden Şex Arıf’ın oğlu Halit'le karşılaşttık. Şex Tahire dayı ben istiyorum sen bu akşam bana misafir olasın dedi? Şex Tahir çok nükteda biri olduğu için şu cevabı verdi. Oğlum Halıt! ben biliyorum vallahi beni seviyorsun . Sen fakir, ben fakir senin evine gelsem "Ben senin, sen benim bokumu yiyeceksin". O esnada yine karşıdan Şex Tahir'in yegenlerinden Melekanlı Şex Vahdettin geliyordu. Niye Vahdettin beni davet etmiyor. Cok zengin varlıklı biridir. Şex Vahdettin'de aynı teklifi yapar ve şunu söyler.
Dayı? ben sürekli sana teklifte bulunuyorum. Eğer her yıl gelsen seni Melekanda uzun süre misafir ederim. Senin ne ihtiyacın varsa, yatak için yün, peynir, kavurma, tereyağı tüm yıllık ihtiyaçlarınıda karşılarım, sözünü sana vermeme rağmen, sen Guewdere mıntıkasını bana tercih ediyorsun. Şex Tahir hemen cevabını verir. Oğlum ben Guewdere halkının fakir olduğunu biliyorum. Ama Guewdere mıntikası kahramanlar diyarıdır. Guewdere’nin bana ikram ettiği o dari "Queryek" ekmeği daha değerlidir, senin verdiklerinden. Şex Tahirin Guewdere mıntıkasına olan sevgisini sürekli vurgulamıştır. Şex Said hareketi olsun, son 20 yıllık mücadelede bu mıntıqadan çıkan gerilla sayısı hemen, hemen Cebaxcurun tüm mıntıkalarının bir, kaç kattı kadardır.
4) 1989-1994 yılında Cebaxcurda Belediye reisliği yapan Selahattin Kaya'nın Şex Tahirle ilgili anısını anlatayım?
1950'li yıllarda Meylan köyümüze Siirt ilinin Tilo mıntıqasından her yıl sünnetçiler gelirlerdi. Bu şahıslar Arap kökenliydiler. Evimize misafir gelen bu insanlar babamı ikna edip, beni Tillo Şexlerinin medreselerine din eğitimi için götürmek istiyorlardı. Bende cocuk olduğum için ağlayarak gitmek istemiyordum. Şex Tahir işte o dönemde imdadıma yetiştti. Babama bu çocugu neden Tillo'daki Şexlere gönderiyorsun. Babama, onların ne kerametlerini görmüşsün diyince! Babam beni göndermekten vazgeçti.
Şex Tahir babama dediki! bak Cebaxcurda okullar "ortaokul, lise" açılmıştır. Bu cocuk zekidir, götürüp orada kayıt ettir. Bu Tillo şeyhleri olsun, cıvardaki bazı Şex ve mellalar orası Kemalin okulu propagandasını yapıyorlardı. Neticede Şex Tahir'in etkisiyle babam Cebaxcura beni okula gönderdi. Selahattin Kaya AITIA üniversite tahsilini yapip uzun süre Diplomaside calışıp, istifa etti. Cebaxcurda bir dönem Belediye reisliği yaparak önemli hizmetler yapttığı, halen anılmaktadır.
Şex Tahir halkının aydınlanması, okuması ve ulusal uyanışının sağlanması için cok çabası vardı. Şex Tahir'in cok veciz bir sözüyle yazıyı sonuçlandıracağım. Cebaxcurda bir köylü Şex Tahire derki! sizin bu Şexliğiniz nezaman bitecektir. Şexin cevabı? Oğlum siz eşek oluncaya kadar bizim Şexliğimiz devam edecektir. Ne zamanki siz uyandınız, o zaman bu Şexlik bitecektir.
Saygılarımla,
KÜRT BİLGESİ "FİLOZOFU" ŞEX TAHİR'İN YA
Filozofu" Sex Tahir'in Yasami. Birinci Bölüm
Tue, 25 July 2006 16:31
BİRİNCİ BÖLÜM
KÜRT BİLGESİ "FİLOZOFU" ŞEX TAHİR'İN YAŞAMI?
Kürtlerin bilgesi ve Filozofu sayılan Şex Tahir hakkında Welatparez yönetimi benden yazı yazmamı istediklerinde doğrusu, zaten bu değerli Kürt şahsiyetini önümüzdeki günlerde yazmayı programıma almıştım. Bu öneriyle bu Kürt değerini önceliklerimin arasına alarak site okuyucularına sunmak istiyorum. Bu şahsiyetin yaşamını okuyunca yakın döneme ilişkin tarihimizi hatırlayacağımız gibi, doğa bilimlerinden coğrafya ve astronomiye olan ilgisinden tutun, filozofca olaylara hoşgörü ile yaklaşarak araştırma ve incelemelerini olgulara, gerçeklere dayandıraran bilge bir kişilik olduğunu görürüz.
Şex Tahir'in cok yönlü bir şahsiyet olması nedeniyle sıradan bir insan gibi anlatmakla, onu tanımak mümkün değildir. Pozitif bilime çok ilgi duyan mizahi, hoş sohbet ve nüktedan kişiliği ile halen özellikle Cebaxcur cevresinde ismi anılmaktadir. Şex Tahir yazılı olarak bugüne kadar felsefik, mizahi, tarihi, edebi, hicvi belki eser birakmamış, ama yakın döneme kadar yaşayan bu Bilge insanı yaşamını tüm özellikleriyle bütün olarak anlatırsak çok güzel bir kompozisyon ortaya çıkar. Bu yazımın birinci bölümünde Biyografisini anlatmaya çalışacağım. İkinci bölümünde ise Şex Tahirin özellikle yakınen tanıyan başta babam ve diğer büyüklerimizin onunla olan sohbet ve beraberliklerinden hafızamda kalan bazı anekdotları anlatacağım.
ŞEX TAHİR'IN YAŞAM ÖYKÜSÜ
Şex Tahir Elazığ/Palu ilçesinde ziyaretgahı "Türbesi" bulunan Şex Ali Septi'nin torunudur. Babası Şex Mahmud Feyzi Efendi'nin Said, Bahaeddin, Diyaeddin, Necmeddin, Tahir, Mehdi ve Abdurrahim adlarında 7 çocuğu olur. Babaları Hınıs'ta arazi satın alıp, Şex Said'in dogumundan bir kac yıl sonra, Hınıs'a gelip arazisine yerleşir.
Sex Mahmud Feyzi'nin "Said, Bahaeddin, Diyaeddin, Necmeddin, Tahir, Mehdi ve Abddurrahim" adlarinda 7 cocugu olur.
Şex Tahir ile Şex Said farklı annelerden doğmuşlar. Şex Tahir oğlu Fahreddin'nin anlatımına göre, babası, 1865 doğumlu olan amcası Şex Said'en yaklaşık 20 yaş küçüktür. Birinci Dünya savaşı öncesinde Şex Tahir ve Şex Mehdi ağabeyleri Şex Said'den muvafakat(izin) alarak Dareheni iline yerleşmek isterler. Şex Said bir mektup Dareheni'nin ileri gelenlerinden İsmail Ağa'ya yazarak yardımcı olmasını ister. İsmail Ağa kendisine bağlı, yakın olan "Cime Yeni" türkçesi Doğanca köyüne iki kardeşin yerleşmesini sağlar.
Birinci dünya savaşı başlayınca Şex Said ve diğer tüm kardeşleri Rus ordularından korunmak için Diyarbakır'ın Piran ilçesine gelip yerleşirler. Rus orduları geri çekilince Şex Said ve kardeşleri tekrar Hınıs'a köylerine dönünce en küçük kardeşleri Abdurrahim Piranda kalır.
Birinci Dünya harbinde Şex Tahir Hani'nin Serdi köyüne gelip yerleşir. Rusların Erzurum, Bitlis illerini işgal edip Cebaxcur yakınlarına kadar gelip dayanması ile, bu savunma hatlarından "Hesek" meydanı türkçesi eşek meydanı hattını Albay(Miralay) rütbesi ile Darehenili İsmail Ağa ile yüzbaşı rütbesiyle Şex Tahir aktif olarak milis komutanı rütbesiyle savaşır. Hesek kelimesi kırdki "ayilar" anlamına gelir. Bu kelime Türkçeleştirilerek Eşek meydanı olarak birde anıt inşaa ederek kendilerine göre bu meydanın adını perçinleştirmişler.
8 Subat 1925 yılında Şex Said hareketi Piranda ilk kurşun ile başlayınca, Şex said Dareheniye doğru çekilir. Şex Tahir'de 10 Şubat'ta Lice postahanesine el koyarak 200 adamıyla geri çekilerek Şex Saide katılır. Hareket bastırıldıktan sonra Şex Tahir bın xete gitmez yaklaşık 4 yıl Dareheni, Lice, Hani mıntıkasında Botiyanlı Ömer'e Faro, Mehmed Ali Cevahir ve Emin'e midi ile beraber gerillacılık yapar.
1928 yılında hükümetin cıkardığı bir af yasasıyla Şex Tahir af'tan yararlanır. Devlet ona Palu'nun Xosmat köyünde mecburi iskan ettirir. Tabii sürekli kontrol altında tutulup, siyaset yapmamasi için gözetim altında tutulur. Bu Köy Xarpet-Cebaxcur karayollu üzerinde arazisi verimli olan eski bir Ermeni köyüdür.
1933 yıllında Şex Tahirin küçük kardeşi Şex Abdurrahim'de yine Palu/Karebegan - Sîrîn köyüne mecburi iskanla yerleştirilmiştir. Şex Abdurrahim'in evi sürekli gerillaların uğrak yeriydi. Devlet tabii aldıkları bu istihbaratlar sonucu aileyi Trakya'ya sürgüne gönderir. O dönemin Elaziğ Valisi Cemal Bardakçi sürgün kararını Şex Tahir ve Şex Mehdiye tebliğ eder. Şex Abdurrahim arandığı için Suriye Kurdistanına gider. 1937 yılında Dersim hareketine katılmak için ülkeye giriş yapılır. Bismil ovasında yapılan ihbar sonucunda şehid edilir.
Tekirdağ/Malkaraya sürgün edilen Şex Tahir 14 yıl 7 ay sürgün yaşadıktan sonra 1947 yılında tekrar bir af kanunu cıkarılarak Elaziğ/Palu merkezine yerleşirler. Daha sonra çocukları ve ilk eşi ile Hani/Serdi köyünde bulunan arazilerinden dolayı köye yerleşirler. Şex Tahir artık ülkesinde özellikle sürekli mücadeleye aktif olarak katılan mıntıkalara köylere ziyaretlerde bulunur. 1950'li yılların sonunda yegeni AbdulMelik Fırat'ın Demokrat Partiden Mebus olmasıyla onun yardımı ile Cebaxcur merkezde cok kısa bir süre Vaaz'lık ataması yapılır. Sonradan kendisi istifa eder. Tabbi istifa gerekçesine ilişkin olayı yarın yazacağim.
Yazı'nın başında unuttuğum, görmüş olduğu egtime hiç değinmedim. Zaten tıpkı ailesi ve agabeyleri gibi oda Medresede kendi diliyle eğitim almiştır. Şex Tahir Dareheni ve Lice mıntıkalarında kaldığı dönemlerde de Lice Müftüsü Molla Abdulhamiden de ayrıca, ders almıştır. 01.01.1970 yılında vefat eden bu Kürt bilgesinin kısacada yaşam öyküsünü anlatmaya çaliştım. Yarın Şex Tahir'in Cebaxcur ve cevresindeki yaşanan anekdotlarından bir kaç örnek vermeye çalışacagım.
Yukarıdaki derlemelerim'de ençok yararlandıgım kaynak Malmisanij'ın Şex Tahir'in oğluyla yapmış olduğu Röportajdan alıntılardır. Malmisanij'ın Kurdistan Tarihi ile ilgili bu araştırmaları hepsi bir tarihi vesikadir. Yarınki yazacağım yazıdaki derlemelerde benim bire bir konuştuğum şahıslardan edindiğim bilgilerdir. Saygılarımı sunarım,
Tue, 25 July 2006 16:31
BİRİNCİ BÖLÜM
KÜRT BİLGESİ "FİLOZOFU" ŞEX TAHİR'İN YAŞAMI?
Kürtlerin bilgesi ve Filozofu sayılan Şex Tahir hakkında Welatparez yönetimi benden yazı yazmamı istediklerinde doğrusu, zaten bu değerli Kürt şahsiyetini önümüzdeki günlerde yazmayı programıma almıştım. Bu öneriyle bu Kürt değerini önceliklerimin arasına alarak site okuyucularına sunmak istiyorum. Bu şahsiyetin yaşamını okuyunca yakın döneme ilişkin tarihimizi hatırlayacağımız gibi, doğa bilimlerinden coğrafya ve astronomiye olan ilgisinden tutun, filozofca olaylara hoşgörü ile yaklaşarak araştırma ve incelemelerini olgulara, gerçeklere dayandıraran bilge bir kişilik olduğunu görürüz.
Şex Tahir'in cok yönlü bir şahsiyet olması nedeniyle sıradan bir insan gibi anlatmakla, onu tanımak mümkün değildir. Pozitif bilime çok ilgi duyan mizahi, hoş sohbet ve nüktedan kişiliği ile halen özellikle Cebaxcur cevresinde ismi anılmaktadir. Şex Tahir yazılı olarak bugüne kadar felsefik, mizahi, tarihi, edebi, hicvi belki eser birakmamış, ama yakın döneme kadar yaşayan bu Bilge insanı yaşamını tüm özellikleriyle bütün olarak anlatırsak çok güzel bir kompozisyon ortaya çıkar. Bu yazımın birinci bölümünde Biyografisini anlatmaya çalışacağım. İkinci bölümünde ise Şex Tahirin özellikle yakınen tanıyan başta babam ve diğer büyüklerimizin onunla olan sohbet ve beraberliklerinden hafızamda kalan bazı anekdotları anlatacağım.
ŞEX TAHİR'IN YAŞAM ÖYKÜSÜ
Şex Tahir Elazığ/Palu ilçesinde ziyaretgahı "Türbesi" bulunan Şex Ali Septi'nin torunudur. Babası Şex Mahmud Feyzi Efendi'nin Said, Bahaeddin, Diyaeddin, Necmeddin, Tahir, Mehdi ve Abdurrahim adlarında 7 çocuğu olur. Babaları Hınıs'ta arazi satın alıp, Şex Said'in dogumundan bir kac yıl sonra, Hınıs'a gelip arazisine yerleşir.
Sex Mahmud Feyzi'nin "Said, Bahaeddin, Diyaeddin, Necmeddin, Tahir, Mehdi ve Abddurrahim" adlarinda 7 cocugu olur.
Şex Tahir ile Şex Said farklı annelerden doğmuşlar. Şex Tahir oğlu Fahreddin'nin anlatımına göre, babası, 1865 doğumlu olan amcası Şex Said'en yaklaşık 20 yaş küçüktür. Birinci Dünya savaşı öncesinde Şex Tahir ve Şex Mehdi ağabeyleri Şex Said'den muvafakat(izin) alarak Dareheni iline yerleşmek isterler. Şex Said bir mektup Dareheni'nin ileri gelenlerinden İsmail Ağa'ya yazarak yardımcı olmasını ister. İsmail Ağa kendisine bağlı, yakın olan "Cime Yeni" türkçesi Doğanca köyüne iki kardeşin yerleşmesini sağlar.
Birinci dünya savaşı başlayınca Şex Said ve diğer tüm kardeşleri Rus ordularından korunmak için Diyarbakır'ın Piran ilçesine gelip yerleşirler. Rus orduları geri çekilince Şex Said ve kardeşleri tekrar Hınıs'a köylerine dönünce en küçük kardeşleri Abdurrahim Piranda kalır.
Birinci Dünya harbinde Şex Tahir Hani'nin Serdi köyüne gelip yerleşir. Rusların Erzurum, Bitlis illerini işgal edip Cebaxcur yakınlarına kadar gelip dayanması ile, bu savunma hatlarından "Hesek" meydanı türkçesi eşek meydanı hattını Albay(Miralay) rütbesi ile Darehenili İsmail Ağa ile yüzbaşı rütbesiyle Şex Tahir aktif olarak milis komutanı rütbesiyle savaşır. Hesek kelimesi kırdki "ayilar" anlamına gelir. Bu kelime Türkçeleştirilerek Eşek meydanı olarak birde anıt inşaa ederek kendilerine göre bu meydanın adını perçinleştirmişler.
8 Subat 1925 yılında Şex Said hareketi Piranda ilk kurşun ile başlayınca, Şex said Dareheniye doğru çekilir. Şex Tahir'de 10 Şubat'ta Lice postahanesine el koyarak 200 adamıyla geri çekilerek Şex Saide katılır. Hareket bastırıldıktan sonra Şex Tahir bın xete gitmez yaklaşık 4 yıl Dareheni, Lice, Hani mıntıkasında Botiyanlı Ömer'e Faro, Mehmed Ali Cevahir ve Emin'e midi ile beraber gerillacılık yapar.
1928 yılında hükümetin cıkardığı bir af yasasıyla Şex Tahir af'tan yararlanır. Devlet ona Palu'nun Xosmat köyünde mecburi iskan ettirir. Tabii sürekli kontrol altında tutulup, siyaset yapmamasi için gözetim altında tutulur. Bu Köy Xarpet-Cebaxcur karayollu üzerinde arazisi verimli olan eski bir Ermeni köyüdür.
1933 yıllında Şex Tahirin küçük kardeşi Şex Abdurrahim'de yine Palu/Karebegan - Sîrîn köyüne mecburi iskanla yerleştirilmiştir. Şex Abdurrahim'in evi sürekli gerillaların uğrak yeriydi. Devlet tabii aldıkları bu istihbaratlar sonucu aileyi Trakya'ya sürgüne gönderir. O dönemin Elaziğ Valisi Cemal Bardakçi sürgün kararını Şex Tahir ve Şex Mehdiye tebliğ eder. Şex Abdurrahim arandığı için Suriye Kurdistanına gider. 1937 yılında Dersim hareketine katılmak için ülkeye giriş yapılır. Bismil ovasında yapılan ihbar sonucunda şehid edilir.
Tekirdağ/Malkaraya sürgün edilen Şex Tahir 14 yıl 7 ay sürgün yaşadıktan sonra 1947 yılında tekrar bir af kanunu cıkarılarak Elaziğ/Palu merkezine yerleşirler. Daha sonra çocukları ve ilk eşi ile Hani/Serdi köyünde bulunan arazilerinden dolayı köye yerleşirler. Şex Tahir artık ülkesinde özellikle sürekli mücadeleye aktif olarak katılan mıntıkalara köylere ziyaretlerde bulunur. 1950'li yılların sonunda yegeni AbdulMelik Fırat'ın Demokrat Partiden Mebus olmasıyla onun yardımı ile Cebaxcur merkezde cok kısa bir süre Vaaz'lık ataması yapılır. Sonradan kendisi istifa eder. Tabbi istifa gerekçesine ilişkin olayı yarın yazacağim.
Yazı'nın başında unuttuğum, görmüş olduğu egtime hiç değinmedim. Zaten tıpkı ailesi ve agabeyleri gibi oda Medresede kendi diliyle eğitim almiştır. Şex Tahir Dareheni ve Lice mıntıkalarında kaldığı dönemlerde de Lice Müftüsü Molla Abdulhamiden de ayrıca, ders almıştır. 01.01.1970 yılında vefat eden bu Kürt bilgesinin kısacada yaşam öyküsünü anlatmaya çaliştım. Yarın Şex Tahir'in Cebaxcur ve cevresindeki yaşanan anekdotlarından bir kaç örnek vermeye çalışacagım.
Yukarıdaki derlemelerim'de ençok yararlandıgım kaynak Malmisanij'ın Şex Tahir'in oğluyla yapmış olduğu Röportajdan alıntılardır. Malmisanij'ın Kurdistan Tarihi ile ilgili bu araştırmaları hepsi bir tarihi vesikadir. Yarınki yazacağım yazıdaki derlemelerde benim bire bir konuştuğum şahıslardan edindiğim bilgilerdir. Saygılarımı sunarım,
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder