SEYDA’YI SPENI(Süleyman Baluken)
Orhan Zuexpayij
CABAXCURLU MESHUR MELLELER VE SEYDA'YI SPENI(Birinci Bölüm)
Tue, 19 September 2006 23:35
CABAXCURLU MESHUR SEYDA’YI SPENI(Süleyman Baluken)
Seyda medreselerde ders veren hoca,ilmi acidanda ögretmen veya profesör anlamina gelmektedir.Tabii bu ilmi egitimini medreselerde gören seydalar ders verebilmek icin oniki ilmi cok iyi bilen,kavrayan ve talebelerine anlatabilen icaze ( diploma )sahibi kimselerdir.
Seyda Süleyman halk arasinda „Seyde Speni“ adiyla anilmaktadir.Seyde i Speni oniki ilminin onbirini Misir ve Suriyede tamamlamis,geriye kalan tek ders ilmini ise Bitlis’in Norsin kasabasindaki Takke ve ilim yuvasi olarak bölgede anilan ve Kürtce egitim verilen medreselerde tamamlamistir.
Seyde yi Speniyi Cabaxcurda bilmeyen ,hatirlamayan yoktur.Seyda’nin yasam öyküsünü dogrusu bende cok merak ediyordum.Sagolsun Mamosta W.K Merdimin gercekten ismine yarasan,insanlari kültürünü ve dilini seven,bu temelde edebi ve tarihi kisileri bize su yüzüne cikarip takdim ettigi icin kendilerini takdir ediyorum.Yine Seyda ile ilgili ropörtajinda Kek Merdimin ile beraber emek ve katkilari olan N.Celali ve W.Zozaniyede tesekkür ederim.
Seyda Speni’nin iki oglu Behcet ve Heybet ile okul yillarinda arkadastik.Ailesini yakinen taniyordum.Seyda’nin yakin cevresinin üzerindeki izdüsümleri,ailesi ve akrabalari üzerindeki etkisini farketmek hicte zor degildi.Seyda ile ilgili kardesi bunun disinda talabesi olan Daraheni Müftüsü Sivan Haciyan köyünden M.Ali ile yapilan kirdki(Zazaki)ropörtajlarindaki yasam öyküsünü derleyerek Türkce tercümesini aktarmak istiyorum.Seyda’nin yasami cok ilginc ve cilekes bir yasamdir.Speni köyünden baslayip,bin Xete(Misir,Suriye,Iraq)devam eden ailesinden 9 yil uzak ve akibetinden haber alinamayan yasam serüveni ve en son Cabaxcur Mezrafeqide noktalanan yasamindan önemli anekdotlari bu yazida bulacaksiniz.
Seydayi Speni gibi ayni yasamin benzerini yasayan bir baska Seyda Melle Ehmede Cilkuni veya Heylunic’inda yasamida bir o kadar ilgincitir.Ilerki dönemlerde ülkede yasayan Kek Merdimin ve arkadaslarinin Melle Ehmed’inde ropörtajini yaparlarsa,cok önemli bilgi ve bulgulara ulasirlar.Bu iki yasam veya baska varsa bir bütün olarak ele alinip,degerlendirilirse,edebi,kültür,medrese egitimi ve tarihi konulara katki sunulacagi asikardir.Cünkü Melle Ehmed’de ilmi acidan cok yetkin ayni zamanda nükteda ve edebi özellikleri olan bir degerdir.
Seyda Speni ile ilgili Kek Merdimin’in belirttigi gibi bugüne kadar yazi,kitap,risale veya makale yazilmamistir.Bu degerli Kürt ilim adaminin yasam öyküsünü tüm detaylariyla bize hatirlattigi ve kaybolmaktan kurtardigi icin kendisine saygi ve hürmetlerimide buradan iletiyorum.Seydayi taniyan ve simdi 80 yasinda olan kardesi Mehmedi ve talebeleriyle bu uzun ropörtaj yapilmasaydi,Seyda’nin ilerki dönemlerde belki yalniz ismi hatiralarda kalirdi.Seyda ile ilgili yazili ve detayli bilgilere sahip olmamiz sevindiricidir.
Ilerki dönemlerde Cebaxcur(Bingöl)de iz birakan önemli ve degerli insanlarin portreleri,tarihi siyasi ve kültürel en önemliside kendi anadiliyle ilgili vermis oldugu ilmi calismalarin insanlarimiz üzerindeki etkisini iyi bilmek,tanitmak gerekir.Yine medreselerin dil,edebiyat,kültür ve tarih kisacasi ulusal bilinclenmede kaybolmaya yüz tutan bir ulusun temel kriterlerini korumasi ve gelismesindeki fonsiyonlari büyüktür.
Seye Speni dönemine tekabül eden Cabaxcurdan ve cevresinden bazi Melle ve Seydalardan bahsetmek istiyorum.Ropörtajda bahsedildigi gibi anilan dönemlerde Melle Ezizi Semsun,Perxanguglu seyda Halid(Ögüt)Qurtewli Melle Mustafa ,Can seyxleri ilk akla gelenlerdir.Guewdere mintikasindan Melle key Saf,Melle Ehmed ve Melle Seid Ertürk baslicalaridir.Örnegin Melle Seid Ertürk topal melle olarak anilanlardandi.Bu Melle de 1925 yilindaki seyx Seid harekatinda ailesi ile beraber topragindan göcertilip Ruha’ya gitmislerdir.Egitimini Botan medreselerinde tamamlamistir.Sistemle hicbir zaman barisik olamadi.Bundan dolayi yasami hep sürgünlerde gecmistir.Bu önemli sahsiyet ayni zamanda TMSF“Tasarruf Mevduat sigorta fonu)baskani olan Ahmet ERTÜRK’ün babasidir.
Paluda Seyx Seid’in amcasi seyh Hesen Septi’nin medresesinde yetisen Mellelerde oldukca fazlaydi.Seyx Hesen yasadigi Osmanli döneminde verdigi fetvalar en takdir edileniydi.Yine tarihte Bitlis ayaklanmasi olarak harekatta adi gecen Melle Selim’in ilmi hakkinda fazla bilgiye sahip olmadigim icin onunda ismini yad etmeden gecemeyecegim.
Seyda Speniyi ikinci bölümde genis olarak yazacagim.Bu bölümde genel olarak Medrese egitimi,seydalik kurumu ve Cebaxcur cevresinin bazi seyda ve Mellelerini bilginize sundum.Selam ve saygilarimla.
Orhan Zuexpayij
CABAXCURLU MESHUR MELLELER VE SEYDA'YI SPENI(Birinci Bölüm)
Tue, 19 September 2006 23:35
CABAXCURLU MESHUR SEYDA’YI SPENI(Süleyman Baluken)
Seyda medreselerde ders veren hoca,ilmi acidanda ögretmen veya profesör anlamina gelmektedir.Tabii bu ilmi egitimini medreselerde gören seydalar ders verebilmek icin oniki ilmi cok iyi bilen,kavrayan ve talebelerine anlatabilen icaze ( diploma )sahibi kimselerdir.
Seyda Süleyman halk arasinda „Seyde Speni“ adiyla anilmaktadir.Seyde i Speni oniki ilminin onbirini Misir ve Suriyede tamamlamis,geriye kalan tek ders ilmini ise Bitlis’in Norsin kasabasindaki Takke ve ilim yuvasi olarak bölgede anilan ve Kürtce egitim verilen medreselerde tamamlamistir.
Seyde yi Speniyi Cabaxcurda bilmeyen ,hatirlamayan yoktur.Seyda’nin yasam öyküsünü dogrusu bende cok merak ediyordum.Sagolsun Mamosta W.K Merdimin gercekten ismine yarasan,insanlari kültürünü ve dilini seven,bu temelde edebi ve tarihi kisileri bize su yüzüne cikarip takdim ettigi icin kendilerini takdir ediyorum.Yine Seyda ile ilgili ropörtajinda Kek Merdimin ile beraber emek ve katkilari olan N.Celali ve W.Zozaniyede tesekkür ederim.
Seyda Speni’nin iki oglu Behcet ve Heybet ile okul yillarinda arkadastik.Ailesini yakinen taniyordum.Seyda’nin yakin cevresinin üzerindeki izdüsümleri,ailesi ve akrabalari üzerindeki etkisini farketmek hicte zor degildi.Seyda ile ilgili kardesi bunun disinda talabesi olan Daraheni Müftüsü Sivan Haciyan köyünden M.Ali ile yapilan kirdki(Zazaki)ropörtajlarindaki yasam öyküsünü derleyerek Türkce tercümesini aktarmak istiyorum.Seyda’nin yasami cok ilginc ve cilekes bir yasamdir.Speni köyünden baslayip,bin Xete(Misir,Suriye,Iraq)devam eden ailesinden 9 yil uzak ve akibetinden haber alinamayan yasam serüveni ve en son Cabaxcur Mezrafeqide noktalanan yasamindan önemli anekdotlari bu yazida bulacaksiniz.
Seydayi Speni gibi ayni yasamin benzerini yasayan bir baska Seyda Melle Ehmede Cilkuni veya Heylunic’inda yasamida bir o kadar ilgincitir.Ilerki dönemlerde ülkede yasayan Kek Merdimin ve arkadaslarinin Melle Ehmed’inde ropörtajini yaparlarsa,cok önemli bilgi ve bulgulara ulasirlar.Bu iki yasam veya baska varsa bir bütün olarak ele alinip,degerlendirilirse,edebi,kültür,medrese egitimi ve tarihi konulara katki sunulacagi asikardir.Cünkü Melle Ehmed’de ilmi acidan cok yetkin ayni zamanda nükteda ve edebi özellikleri olan bir degerdir.
Seyda Speni ile ilgili Kek Merdimin’in belirttigi gibi bugüne kadar yazi,kitap,risale veya makale yazilmamistir.Bu degerli Kürt ilim adaminin yasam öyküsünü tüm detaylariyla bize hatirlattigi ve kaybolmaktan kurtardigi icin kendisine saygi ve hürmetlerimide buradan iletiyorum.Seydayi taniyan ve simdi 80 yasinda olan kardesi Mehmedi ve talebeleriyle bu uzun ropörtaj yapilmasaydi,Seyda’nin ilerki dönemlerde belki yalniz ismi hatiralarda kalirdi.Seyda ile ilgili yazili ve detayli bilgilere sahip olmamiz sevindiricidir.
Ilerki dönemlerde Cebaxcur(Bingöl)de iz birakan önemli ve degerli insanlarin portreleri,tarihi siyasi ve kültürel en önemliside kendi anadiliyle ilgili vermis oldugu ilmi calismalarin insanlarimiz üzerindeki etkisini iyi bilmek,tanitmak gerekir.Yine medreselerin dil,edebiyat,kültür ve tarih kisacasi ulusal bilinclenmede kaybolmaya yüz tutan bir ulusun temel kriterlerini korumasi ve gelismesindeki fonsiyonlari büyüktür.
Seye Speni dönemine tekabül eden Cabaxcurdan ve cevresinden bazi Melle ve Seydalardan bahsetmek istiyorum.Ropörtajda bahsedildigi gibi anilan dönemlerde Melle Ezizi Semsun,Perxanguglu seyda Halid(Ögüt)Qurtewli Melle Mustafa ,Can seyxleri ilk akla gelenlerdir.Guewdere mintikasindan Melle key Saf,Melle Ehmed ve Melle Seid Ertürk baslicalaridir.Örnegin Melle Seid Ertürk topal melle olarak anilanlardandi.Bu Melle de 1925 yilindaki seyx Seid harekatinda ailesi ile beraber topragindan göcertilip Ruha’ya gitmislerdir.Egitimini Botan medreselerinde tamamlamistir.Sistemle hicbir zaman barisik olamadi.Bundan dolayi yasami hep sürgünlerde gecmistir.Bu önemli sahsiyet ayni zamanda TMSF“Tasarruf Mevduat sigorta fonu)baskani olan Ahmet ERTÜRK’ün babasidir.
Paluda Seyx Seid’in amcasi seyh Hesen Septi’nin medresesinde yetisen Mellelerde oldukca fazlaydi.Seyx Hesen yasadigi Osmanli döneminde verdigi fetvalar en takdir edileniydi.Yine tarihte Bitlis ayaklanmasi olarak harekatta adi gecen Melle Selim’in ilmi hakkinda fazla bilgiye sahip olmadigim icin onunda ismini yad etmeden gecemeyecegim.
Seyda Speniyi ikinci bölümde genis olarak yazacagim.Bu bölümde genel olarak Medrese egitimi,seydalik kurumu ve Cebaxcur cevresinin bazi seyda ve Mellelerini bilginize sundum.Selam ve saygilarimla.
Orhan Zuexpayij
CEBAXCURLU SEYDA’YI SPENi (ikinci bölüm)
Orhan Zuexpayij
CABAXCURLU SEYDA SPENI(Ikinci bölüm)
Fri, 22 September 2006 12:12
CEBAXCURLU SEYDA’YI SPENi (ikinci bölüm)
Süleyman Baluken Bingölde nami deger „Seyda’yi Speni“ismiyle anilir.Zaten evinin bulundugu ve halen Bingöl Belediye sinirlari icinde bulunan Mezrafeqi yerlesim bölgesi seyda’nin kurmus oldugu medresede yetistirdigi talebelerden „Feqi“günümüze kadar bu adla anilmaktadir.Seyda’nin babsi Melle Êmer’de icazeli olmasada bir din adamidir.Seyde Speni yedi kardesten ücüncüsüdür.kayip oldugu 1940’li yillarin basinda asker kacagi olarak arandigi icin dogum tarihi 1920 li yillara takabbül eder.
Seyde Speni daha cocuk yasta babasindan Kuran ve Mevlit dersleri aldi.Ilk okudugu kitap Ibni Qasim’in seriat kitabidir.Sonrasinda Dareheninin Semsan köyünde Melle Êziz’in yaninda Enwar dersini aldi.Daha sonraki yillarda Melle Êziz’in kiziyla evlenir.Asil okuma aski ve merakinin kivilcimini buradan almistir.Bir arayis icine girer ve sorar,bölgede en iyi Melle’nin Kanires’in Xalifan köyünde Melle Êli’nin oldugunu ögrenip,onun yanina ders almaya gider.Melle Êlinin yaninda özellikle uzmanlik alanina giren islamiyette Feraiz“Miras hukuku“ögrenir.Melle Êlinin yaninda kaldigi sürecte,onu kendi sahsi islerinde ,ot bicme,tarla ve bahce islerinde calistirinca seyda buna karsi cikar,ben ilim ögrenmeye geldim,eger bu isleri yapsaydim babamin isleri daha coktu orada yapardim diyerek ayrilir.
Seyda 1940 yilinda kaybolur.Ailesi seydanin akibetinden bihaberdir.Sürekli bir arayis icine girer arastirip takip eder ancak kendisinden bir haber alamaz.Kaybolan seydanin merak ve ilim askini tekamül etmek icin ülkesinden binlerce km uzaklikta olan ülkeye Misir’a gider.9 yil ailesinden ve ülkesinden habersiz Misir’daki medreselerde egitimini alip,oniki ilmini tamamlamak ister.Bir dersi kalincaya kadar devam eder ve ayrilir ve Suriyede solugu alir.
Suriyede Sam yakinlarinda o dönemlerde(1948-49)yillarinda sex Said hareketinin sürgünlerinden Can’li sex Mustafaya misafir olur.Sex Mustafa ancak Demokrat parti zamaninda cikarilan afla ülkeye dönebilmistir.sonraki yillarda sex vefat eder.Halen Hacicayir köyündeki tepenin üzerinde bulunan türbe bu degerli isyan sürgünü sex Mustafaya aittir.
Seyde Speni Iraq ve Sam’daki kisa bekleyis sürecinde Quertewli Haci Tayyip Beki’nin Umre dönüsünde Sam’da ugradigi sex Mustafa’nin evinde karsilasir.Cabaxcura dönen Haci Tayyip hala arayis icinde olan seyda’nin ailesine ugrayarak müjdeli haberi verir.Seyda’nin kisa süre sonra dönecegini ve ilmi acidan mükemmel bir egitim aldigini,Cebaxcura gelirse en degme Seyda ve Melleler onun yaninda yetersiz kalabileceklerini övüne övüne ailesine anlatir.
Kisa süre sonra 1949 yillarinin sonlarinda seyda aniden cikip baba evine gelir.Ailenin sevinci ve yasanan o ankidurum tam bir roman konusudur.Dogal olarak cok genc yasta kaybolan Seyda egitimini aldigi Arapca ve Kurmanci dilinin etkisinde kalmistir.Icazet alabilmesi icin oniki ilmini tamamlamasi gereken seydanin tek ilmi eksik kalmis,onuda tamamlamak icin ailesinin gözetiminde Bitlisin Norsin kasabasindaki Medreseye gider.Yaklasik bir yil kalip ilmini eksik kalaninida tamamlayarak icazetini“diploma“alir,Speniye yani kendi köyüne döner.Devlet onu askerligini yapmasi icin zorlar.Yogun baski ve aramalar sonucu Seydayi devlet zorla yakalar Dogubeyazit ve Hakkariye Jandarma olarak yollar.Hakkari’de Jandarma olarak görev yaparken Kisin dondurucu sogugunda Cografyanin azizligine ugrayan Seyda’nin ayak parmaklari yanarak kesilir.Hava degisimi nedeniyle evine dönen Seyda’yi hatiri sayilir bazi Cabaxcurlularin girisimi sonucu kalan askerligini Cabaxcurda tamamlar.
Cabaxcur ve cevresinde kurmus oldugu medreselerde 18 yil ders veren seyda,cok büyük Melle ve Müftüler yetistirir.Türkceyi iyi bilmeyen seyda,derslerini kurmanci ve Zazaki olarak veriyordu.
Ömrünün son dönemlerinde Mezra feqideki evinde mütevazi bir yasam sürdüren Seyda 1970’li yillarin ortalarinda vefat eder.Bu kadar zorlu ve mesakatli bir yasam sürdüren,sirf kendi insanlarinin ilmi acidan bilinclenme ve aydinlanmasindan baska bir amaci olmayan Seyde Speni’yi rahmetle aniyorum.Toplumumuz üzerinde birakmis oldugu etki ve yetistirdigi talebelerin ulusal mücadelemizde Kürtcenin Kurmanci ve Zazaki dillerindeki edebi,siir ve Mevlid gibi yaratilan eserlerin üzerindeki emegini unutmamak gerekir.mekani cennet olsun,nur icinde yatsin.Saygilarim ve hürmetlerimle.
Orhan Zuexpayij
CABAXCURLU SEYDA SPENI(Ikinci bölüm)
Fri, 22 September 2006 12:12
CEBAXCURLU SEYDA’YI SPENi (ikinci bölüm)
Süleyman Baluken Bingölde nami deger „Seyda’yi Speni“ismiyle anilir.Zaten evinin bulundugu ve halen Bingöl Belediye sinirlari icinde bulunan Mezrafeqi yerlesim bölgesi seyda’nin kurmus oldugu medresede yetistirdigi talebelerden „Feqi“günümüze kadar bu adla anilmaktadir.Seyda’nin babsi Melle Êmer’de icazeli olmasada bir din adamidir.Seyde Speni yedi kardesten ücüncüsüdür.kayip oldugu 1940’li yillarin basinda asker kacagi olarak arandigi icin dogum tarihi 1920 li yillara takabbül eder.
Seyde Speni daha cocuk yasta babasindan Kuran ve Mevlit dersleri aldi.Ilk okudugu kitap Ibni Qasim’in seriat kitabidir.Sonrasinda Dareheninin Semsan köyünde Melle Êziz’in yaninda Enwar dersini aldi.Daha sonraki yillarda Melle Êziz’in kiziyla evlenir.Asil okuma aski ve merakinin kivilcimini buradan almistir.Bir arayis icine girer ve sorar,bölgede en iyi Melle’nin Kanires’in Xalifan köyünde Melle Êli’nin oldugunu ögrenip,onun yanina ders almaya gider.Melle Êlinin yaninda özellikle uzmanlik alanina giren islamiyette Feraiz“Miras hukuku“ögrenir.Melle Êlinin yaninda kaldigi sürecte,onu kendi sahsi islerinde ,ot bicme,tarla ve bahce islerinde calistirinca seyda buna karsi cikar,ben ilim ögrenmeye geldim,eger bu isleri yapsaydim babamin isleri daha coktu orada yapardim diyerek ayrilir.
Seyda 1940 yilinda kaybolur.Ailesi seydanin akibetinden bihaberdir.Sürekli bir arayis icine girer arastirip takip eder ancak kendisinden bir haber alamaz.Kaybolan seydanin merak ve ilim askini tekamül etmek icin ülkesinden binlerce km uzaklikta olan ülkeye Misir’a gider.9 yil ailesinden ve ülkesinden habersiz Misir’daki medreselerde egitimini alip,oniki ilmini tamamlamak ister.Bir dersi kalincaya kadar devam eder ve ayrilir ve Suriyede solugu alir.
Suriyede Sam yakinlarinda o dönemlerde(1948-49)yillarinda sex Said hareketinin sürgünlerinden Can’li sex Mustafaya misafir olur.Sex Mustafa ancak Demokrat parti zamaninda cikarilan afla ülkeye dönebilmistir.sonraki yillarda sex vefat eder.Halen Hacicayir köyündeki tepenin üzerinde bulunan türbe bu degerli isyan sürgünü sex Mustafaya aittir.
Seyde Speni Iraq ve Sam’daki kisa bekleyis sürecinde Quertewli Haci Tayyip Beki’nin Umre dönüsünde Sam’da ugradigi sex Mustafa’nin evinde karsilasir.Cabaxcura dönen Haci Tayyip hala arayis icinde olan seyda’nin ailesine ugrayarak müjdeli haberi verir.Seyda’nin kisa süre sonra dönecegini ve ilmi acidan mükemmel bir egitim aldigini,Cebaxcura gelirse en degme Seyda ve Melleler onun yaninda yetersiz kalabileceklerini övüne övüne ailesine anlatir.
Kisa süre sonra 1949 yillarinin sonlarinda seyda aniden cikip baba evine gelir.Ailenin sevinci ve yasanan o ankidurum tam bir roman konusudur.Dogal olarak cok genc yasta kaybolan Seyda egitimini aldigi Arapca ve Kurmanci dilinin etkisinde kalmistir.Icazet alabilmesi icin oniki ilmini tamamlamasi gereken seydanin tek ilmi eksik kalmis,onuda tamamlamak icin ailesinin gözetiminde Bitlisin Norsin kasabasindaki Medreseye gider.Yaklasik bir yil kalip ilmini eksik kalaninida tamamlayarak icazetini“diploma“alir,Speniye yani kendi köyüne döner.Devlet onu askerligini yapmasi icin zorlar.Yogun baski ve aramalar sonucu Seydayi devlet zorla yakalar Dogubeyazit ve Hakkariye Jandarma olarak yollar.Hakkari’de Jandarma olarak görev yaparken Kisin dondurucu sogugunda Cografyanin azizligine ugrayan Seyda’nin ayak parmaklari yanarak kesilir.Hava degisimi nedeniyle evine dönen Seyda’yi hatiri sayilir bazi Cabaxcurlularin girisimi sonucu kalan askerligini Cabaxcurda tamamlar.
Cabaxcur ve cevresinde kurmus oldugu medreselerde 18 yil ders veren seyda,cok büyük Melle ve Müftüler yetistirir.Türkceyi iyi bilmeyen seyda,derslerini kurmanci ve Zazaki olarak veriyordu.
Ömrünün son dönemlerinde Mezra feqideki evinde mütevazi bir yasam sürdüren Seyda 1970’li yillarin ortalarinda vefat eder.Bu kadar zorlu ve mesakatli bir yasam sürdüren,sirf kendi insanlarinin ilmi acidan bilinclenme ve aydinlanmasindan baska bir amaci olmayan Seyde Speni’yi rahmetle aniyorum.Toplumumuz üzerinde birakmis oldugu etki ve yetistirdigi talebelerin ulusal mücadelemizde Kürtcenin Kurmanci ve Zazaki dillerindeki edebi,siir ve Mevlid gibi yaratilan eserlerin üzerindeki emegini unutmamak gerekir.mekani cennet olsun,nur icinde yatsin.Saygilarim ve hürmetlerimle.
Orhan Zuexpayij
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder