KELAXSILI SEYH HÜSENI EFENDI

• KELAXSILI SEYH HÜSENI EFENDI -2-

  IKINCI BÖLÜM
  
  CEBAXCURDAN BIR PORTRE KELAXSILI SEYH HÜSENI EFENDI
  
  Sex Hüseni Kelaxsi 1928 yilinda cikarilan sözde afla Suriye Kurdistani "bin xet" den döner. Devlete teslim olmayan bu Kürd direniscisi,cevrede bazi isbirlikci ceteler ve devletin korkulu rüyasi olur. Ilk bölümde belirttigim gibi kendi köyü Kelaxsi'de pusuya düsürülüp,35 yerinden yaralanir. Catismanin oldugu cemeberin icinden Kürd direniscisi Abdulhamid Efendi'nin kahramanca sizmasi ve ölüme meydan okurcasina amcasini kurtarmayi basarir. Akabinde Sex Hüsen yarali olarak yakalanarak Elazig/Diyarbakir zindanlarinda noktalanan bir yasam süreci kendisini bekler.
  
  Sex Hüsen'nin yakalanmadan evvel köyü Kelaxsi yakilir. Esleri ve cocuklari Kis''in o zor kosullarinda cekttigi zorluklari aslinda tam bir romandir. Bakin Sex Hüsen'nin enbüyük oglu anlatimlarini aktarmak istiyorum. Babam zaten gerilla savasi veriyordu. Köyümüz yakilip yikilmis bizde saklaniyorduk. Annem beni ve diger kücük kardeslerimi Gökdere "Miyalan" köyüne dayilarimin evine gizlice götürdü. Dayilarim annem ve bizleri görünce aglayarak,ama korkudan dolayi evlerine almadilar. Cünkü babam Sex Hüsen'nin yükünü tasimak cok zordu. Guewdere mintikasinda birkac köye daha gittik,ayni zorluklari orada da yasadik. En son Guewdere'nin Tanzut köyünde yakinimiz olan Emine adindaki kadin'nin evine gittigimizde, aglayarak sunu söyledi. Akrabalarimin soyu tükeniyor,bedeli ölümde olsa ben size sahip,cikacagim dedi. Evine degilde,kendilerine ait samanlikta,kis'in o dondurucu sogunda bizi saklayip,günlük yiyeceklerimizi tedarik ederek korudu.
  
  Yillar önceydi Sex Hüsen'in yine, halen yasiyan ve yasi 90'na dayanan büyük oglu'nun anlatimlarindan hafizamda kalan hatiralari aktarmak istiyorum. 1930'lu yillarin basi olmasi gerekir. O dönemlerde cok genc tahminen 15,16 yaslarindaydim Elazig cezaevine babami ziyarette gitmisttim. Babamin kogusunda o dönemde Sosyalistlerin önde gelen ideologlarindan Dr.Hikmet Kivilcimli'da bulunmaktaydi. . Babamin catismada vucudunda bulunan o darp ve yara izlerini devlet cok üstünkörü tedavi edip,adetta babami ölüme terk etmislerdi. Dr.Hikmet Kivilcimli cezaevindeki o kisitli sartlarda babami tedavi ediyordu.
  
  Büyük oglu'nun anlatimina göre? Dr.Hikmet Kivilcimli'ya cezaevine o dönemde yayinlanan,hafizamda kaldigi kadariyla Vakit gazetesi olmaliydi,abone olmusttu. Tessadüfen benim cezaevine ziyarette gittigim gündü; Vakit gazetesi gelmis,o gün mansetten bir haber vardi. Cebaxcur'lu meshur "Cöylekli Hüso" nami deger "Hüs Wasmunu asker ve cetelerin pususunda sehit düsmüsttü.Hüs Wasmunu'nun cesedini meshur yüzbasi Ali Haydar egosunu tatmin etmek icin eski Cebaxcur carsinin merkezine, yazin sicaginda direge asmistti. Vakit gazetesinin muhabirinide getirtip,fotografini cektirmis, amac Cebaxcur halkina korku ve gözdagi vermekti.
  
  Bu ceset bir hafta tesir edilir. Yazin o sicaginda cesete koku düsmez ve sanki ceset Ali Haydar'in inadina gülüp, dalga gecersine o sicaga direniyordu. Tabii Cebaxcur halki'ni yasaminda oldugu gibi ölü olarak'ta etkileyen "Hüs Wamunu" ,o dönem sehirin yerlilerinden olan Fetteh Bayram ,halk icinde "Fettah Cavus" Ali Haydara cikip,cesedin kaldirilmasini,aksi taktirde halk üzerinde gelecek kusasklar üzerinde büyük etki birakacagin,sana göre belki korku ve gözdagi amaclanmakta,oysaki halk Hüs Wasmunu'nun sehit oldugu icin cesedi bozulmadigini ve direndigini iddia eder. Ondan sonra Ali Haydar cesedi kaldirir. Hüs Wasmunu'nun cesedi korkudan ziyaretgah olacagini bildigi icin diger Kürd sehitleri gibi mezari mechuldür.
  
  Hüs Wasmunu gerilla savasinin en debdebeli savascilarindandi. Devlet onun öldürülmesine cok büyük ödüller koymusttu. Hüs Wasmunun vurulmasi,yüzbasi Ali Haydar ve merkezi hükümetin bayrami olsa gerek,cok rahat nefes almalarini saglamis olmakla beraber,zafer cigliklarini medyatiklestirerek Vakit gazetesinde flas haber,olarak yayinlamislardi. Bu kahraman savascinin savas boyunca vurmus oldugu,milis huqumat"korucuklar" ,olsun büyük ustalikla hangi kusatmalari yararark kurtuldugu,kisacasi tüm eylemleri ayrintilarla yayinlanmistti.
  
  Dr.Hikmet Kivilcimli gazeteyi okurken birden babami cagirdi? Hüseyin bir gelsene "Sex Hüsen" kastediliyor. Tabii babam doktora yaklasinca Vakit gazetesindeki fotografi ve yazilari babama okuyunca?taniyormusun bu adami Hüseyin Bey dedi. Babam dediki? yillarca beraber dagda kir gerillasi yapttigim en samimi arkadasim,diyince? Dr Hikmet Kivilcimli biraz duraksayip,söyle dedi? Hüseyin Bey bu insanlar cok fedakar,yürekli ve kendi meselelerine inancla bagli insanlardir. Yanliz sunu söyleyebilirim birseyleri eksik,kalemleri yoktur. Dr Hikmet 'in bu tesbitindeki anlasilan o dönemdeki Kürdlerin örgütsüzlügü,diplomasileri,partileri ve siyasi yoksunluklarindan bahsetmektedir.
  
  Sex Hüsen ve arkadaslarindan etkilenen Dr. Kivilcimli ,Kürd sorunuyla Elazig cezaevinde o dönemde bu fedakar insanlardan etkilenerek tanisir. Zaten Kivilcimin anilarinda da Elazig cezaevi kendisi icin bir dönüm noktasi olmakla beraber ,ayni zmanda bir Üniversitedir. Hatta Kivilcimli o dönemdeki Elazig cezaevi,suandaki Diyarbakirdir,demektedir. Kivilcimli eserlerinin cogunun ideolojik taktik,stratejik ve örgütsel boyutlarini o dönemde Elazig'da yaziyor. Hatta Kürd savascilariyla o kadar icili disli oluyor,Kürd kiyafetleriyle fotograf cektiriyor. Bu fotograf Yol kitabinin 1979 baskisinda mevcuttur. Malumunuz Kivilcimli Piristinali "Kosova" bir balkan göcmeni,yani tipik bati Anadolu'nun bir aile ve cevrenin insanidir. Kivilcimli 1930 yilinda cezaevindeki yazilarinda Kürdler sömürgedir,tezinden bahsediyor.
  
  Kivilcimli cezaevinden cikttiktan sonra 1950 yilinda kurmus oldugu Vatan partisinin programinda "Uluslarin kendi kaderlerini tayin hakki" ilkesinden hic bahsetmektedir. Türk sol ve sosyalistlerinin bir aymazligidir. Halbuki Kivilcimli'nin balkan göcmeni olarak yasami olsun,yine o dönemdeki sosyalistler olsun,kaderleri Kürdler kadar olmasada,ayniydi. Kemalizm bir bakima sosyalistlerin kaderinide Kürdlere baglamistir. Ilk takriri sükun kanunu Kürdler icin cikarilir,ama Türk sosyalistleride bu kanunlardan nasibini alir. Terör rejiminin kilici icin kurulan "Istiklal"mahkemeleri Kürdlerle beraber sosyalistleride cezalandirir.
  
  Sex Hüsen'nin,kahraman arkadaslari milis huqumat "Korucuklar" ve askeri gücler tarafindan tek,tek pusulara düsürülerek infaz edilirken,bir savas esiri olan bu kahraman ve soylu Kürd direniscisine Cebaxcur'da bilmeyen yok, zehirli igne enjekte edilerek sehadette ulasir. Sex Hüsen'nin sehadeti Dr.Sirac Bilgin'nin anlatimina göre Diyarbakir zindaninda gerceklesir. Bu hatiralarin yeni kusaklarin ve gelecek icin birer tarihtir. Tarihten veya olaylarin yasandigi mekan'dan dolayi eksik ve yanlisliklarim varsa,katki sunan arkadaslar mutlaka düzeltmelidirler. Ancak o zaman olaylarin gercekligi ve inanirligi daha da netlesir. Saygilarimla.
  
  Orhan Zuexpayij

• KELAXSI'LI SEYH HÜSEN EFENDI?

  BIRINCI BÖLÜM
  
  CEBAXCURDAN BIR PORTRE KELAXSI'LI SEYH HÜSEN EFENDI?
  
  Sex Hüsen aslen Cebaxcur/Darahini ilcesinin Kelaxsi köyündendir. Sex Hüseyin,halk arasinda "Sex Hüsen" babasi kekuyan ailesinden olup, Sex Mustafa'nin ogludur. Sex Mustafa Naksibendi tarikatini Palu ve mintikasinda yaymak icin görevlendirilen Sex Ali'ye Septi bölgedeki"Palu" daki, Osmanlilar döneminde Kürd halkini asimle etmek icin yerlestirilen beylerin engellemesine karsi mücadele edip,Sex Eli'nin Palu'ya yerlesmesini saglar. Palu,Tazminat'a kadar Kara Cemsit Bey'in sülalesi tarafindan yönetilmistir. Sex Eli Septi bölgede bir kac zatla birlikte Sex Mustafa'yi halife ilan eder. Sex Mustafa'nin 3 erkek 6 kiz cocugu vardir. Erkek cocuklari Sex Serif,Sex Tahir ve Sex Hüsendir. Malumunuz Sex Serif Ruslara karsi cephede milis alay komutanligi yapmis olup,Sex Said hareketinde de Elazig Cephe Kumandaniydi.
  
  Sex Hüsen 1916 yilinda agabeyi Sex Serif'in milis Kumandaligi yapttigi,Cobantasi "Kerre segi"mintiqasinda komuta düzeyinde savasmistir. Sex Hüsen'nin hakkindaki anlatimlar olsun,benim gördügüm fotograftaki bakislari olsun ,debdebeli bir Kumandan oldugunu tahmin etmek zor degildir. Sex Said hareketinin baslamasi nedeniyle agabeyi Sex Serifi'in Kumandanligini yapttigi,Xarpet cephesi icinde aktif olarak yer alan Sex Hüsen ,hareketin dagilma ve geri cekilme süreciyle beraber Cebaxcur mintikasina dogru geri cekilirler. Gezik,Mendo ve Kiran mintiqalarinda Türk ordusuyla karsi karsiya gelen Sex Said güclerinin catismalarinda,Sex Hüsen sevk ve idare ediyordu.
  
  Sex Hüsen hareket sürecinde kendisine bagli olan gurup,bölgede isbirlikci cetelerin korkulu rüyasiydi. Bu gurup icindeki kahramanlar"Enweri Baynon;Abdulhamid Efendi,Zuwyerli Sahin,Yibi Mehun,Hüs Wasmunu" belli basli savascilardir. Bu guruba tabiri caizse "Ates gurubu" demek gerekir. Hareketin basladigi dönemlerde isbirlikci ceteler olsun devlet güclerine cok büyük kayiplar verdirirler. Siwan,Guewdere mintiqasi basta olmak üzere isim vermeye gerek yok,devletin gücünü yanina alarak kendi halkina zarar veren namli bazi isbirlikci ceteler halkin korkulu rüyasidilar. Sex Hüsen ve gurubu bu cetelerin cogunu temizlediler.
  
  Sex Hüsen 1925 hareketinin dagilmasi,Sex Said,arkadaslari ve Agabeyi Sex Serif'in yakalanmasindan sonra basta kendi gurubu olmak üzere,Yado ve Hüseyin Began,Sex Abdurrahim,Ömeri Faro " Botiyan kagki köyünden" guruplari Suriye Kurdistanina gitmek icin karar veririler.Kurdistan tarihinde ilk uzun yürüyüs demek en dogrusudur. Malumunuz ikinci yürüyüs Molla Mustafa Barza'nin yürüyüsüdür. Barzani'nin yürüyüsü icin cok seyler yazildi,cizildi. Sex Hüsen ve bagli guruplarin yürüyüsü tarihte fazla yazilmadi. Aslinda bu yürüyüs cok daha uzun,bir o kadarda mesaketliydi. Uzun yürüyüsün öyküsü cok uzundur. Ama önemli olan bölümünü mutlaka yazmak gerekir. Yaklasik 1.000 civarinda savasci,iclerinde aileli olanlarda vardir. O dönemlerde Fransizlarin kontrolünde olan Suriye Kurdistanina gitmek icin karar verirler.
  
  Siwan mintigasinda alinan kararlarla 1926 yilinda Palu Ekrag köyü,Qerebegan"Alacakaya ilcesi",Maden,Terxene,Erqeni güzergahindan yollarina devam eden guruplar. kurulan pusular verilen kayiplar derken Qerecadag mintiqasinda kara ve havadan kusatmaya alinan bu gurup,Sex Hüsen'nin Türk ucagini düsürmesiyle gercekten bir destan yazilmistir. Sex Hüsen'nin bu ucak meselesinin türküsü Cebaxcur kahvelerinde yillarca "Miro" Mir Ertugrul'dan doya doya dinlediler. Hatta cok merakimdan olsa gerek arastirdim,Miro'nun cocuklarinda Sex Hüsen ve Sex Abdurrahim'in kelamlariyla ilgili bantin oldugunu duydum. Bu tarihi vesikalara ulasmak,gerekir. Yine önemli bir ayrinti olarak bu guruba anmak amaciyla da olsa Garebete Xaco da katilir.
  
  Sex Hüsen ve diger guruplar 1926-1928 yillari arasinda Fransiz kontrolündeXete kalirlar. Fransizlar bu Kürd guruplarina göz actirmaz siki bir denetimde tutarlar. 1928 yilinda cikarilan bir af yasasiyla ,tabiki danisikli bir af ile gurup ülkeye dönüs yaparlar. Sex Hüsen o dönemlerde Kelaxsiyi yakan askerler,bölgeden bazi isbirlikci ceteler rahat birakmiyorlar. Hatta Sex Hüsen'nin köyünden cikan cete en tehlikeliydi. Kaderin cilvesimi diyelim,Sex Hüsen ve gurubunun cezalandirdigi cetelerden birinin kizini,zamanla oglu nikahlar. Bu cete kizi babasindan dolayi,Sex Hüsen'nin diger cocuklariyla hicbir zaman barisik degildi.
  
  Sex Hüsen mintigada estirilen isbirlikci terör,köy yakmalar derken kendi köyünde askerler ve isbirlikci cetelerle girdigi catismada 35 yerinden yararlanir. Bu catismada anlatimlara göre yegeni Abdulhamid ve arkadaslari tarafindan kurtarilir. Sex Hüsen akabinde yakalanip,Elazig cezaevi,daha sonra Diyarbakir cezaevinde zehirli igne enjekte edilerek sehadette ulasir.
  Kisaca Sex Hüsen'nin yasamiyla ilgili öyküyü M.Sirac Bilgin'nin arastirmalarini referans alarak yazdim. Ikinci Bölümde ise yazili referans almadan,Sex Hüsen'nin Elazig cezaevindeki Dr.Hikmet Kivilcimli ile iliskileri yasadigi bazi olaylar agirlikli olmak üzere,Sex hüsen'nin cocuklarinin sohbetlerinde edindigim ve hafizamda kalan bazi olaylari anlatmaya calisacagim.
  
  Halki icin ön saflarda mücadele eden,bu degerleri saygiyla aniyorum.