Colig`in Kürt siyaseti üzerindeki degeri

Colig`in Kürt siyaseti üzerindeki degeri

Çarşamba, 30 Mart 2011 13:10 | Son Güncelleme: Çarşamba, 30 Mart 2011 13:24 | Administrator tarafından yazıldı. | | |

Orhan Zuaxpayij /"Aslanlar kendi hikayelerini yazmadıkça, avcıların hikayelerini dinlemek zorundayız."

Afrika atasözü

Bu makalemi hemşehrim Ahmet Kahraman'ın Çolig üzerine yazdığı "Bingöl ya da ayıplı yüzler galerisi" başlıklı yazısından dolayı kaleme alıyorum.

Ahmet Kahraman hemşehrimin Çolig üzerine hezeyanları başlıklı yazım demek çok ağır ve dokunmuş olacak ki bana uslupsuz,edep dışı,tamamen küfür niteliginde bir E-mail yoladı. Aciz ve zayıf insanlar ancak o hakaret ve küfürleri yaparlar.Düzeysiz ve uslubsuz yaklaşımından dolayı onun mektubunun detayına girmeyeceğim.


Ahmet Kahramana yolladığım E-mailde kendisine Çolig'in Kürd ulusal mücadelesindeki yeri,rol alan önemli şahsiyetlerini hatırlatacağımı yazmıştım..

Çolig üzerine yazdığı olumsuz makaleleri ilk değildi,bunun önceside vardı. Yaşar Kaya çok iyi hatırlıyorum yıllar önce Selim Çürükkaya ve Hüseyin Erdem hemşehrimiz için topyekünÇolige hakaret içeren bir yazı kaleme almıştı,bu iki yazıda ısmarlama ve aynı merkezdençıkmıştı.

Yaşar Kaya'ya , Selim ve Hüseyin'e o günkü koşullarda içinde bulunduğunuz siyasi konumunuzdan dolayı neden hakaret ettiğini anlayabiliyorum. Niye ,Çoliglilere topyekün hakaret ettin, hiç düşünmediniz mi ? Dava arkadaşın şehid Said Elçi'de mi hatırlamadınız, vicdan azabı duymuyormusun?

Tabi bu sözlerim üzerine başladı şehid Said Elçiyi övmeye, ama anlatımları günah çıkarırcasınaydı. Çünkü o gün yazdıklarını özellikle muhalif gurup (PKK karşıtı) başta olmak üzere Barzani,Talabani hakkında yazdıklarına da bin pişman olmuştu.

Çok düşündürücü, ısmarlama, tamamen siyasi bir gücün hedefinde olan kişilerin şahsında, mensup oldukları şehirlerini (Çolig) topyekün kötülemek, ötekileştirerek yaranmak utanç verici bir yaklaşımdır.

Kürd basını dışında ,Türk basınında da Çolige saldırılar çoktur. Tabi yazılanlar hep olumsuz temelde yazıldığı için ,bunlara bu yazımda cevap olmaya çalışacağım..

Örneğin : Hizbullahçılar için Çolig örneği başta olmak üzere , Istanbulda bombalanan Sinagog eyleminde Azad Ekinci ve arkadaşları için ,Çolig hakkında basın mensuplarının yaptığı araştırma ve yapılan röportajlarda hep olumsuz tablolar yansıtıldı.

Azad Ekinci yakın komşumdu. Babası merhum "Îdris Ekinci" KUK hareketinin aktif bir kadrosuydu. 1978 yılında Bingöl Belediyesinde MHP'li komando (Bingöllü) Recep Alyamaç'ın MÎSK sendikasını örgütleme faaliyetlerini engelemeye çalışırken faşistler tarafından şehit edildi.

Azad Ekinci yaşadığı sosyal ve olumsuz ortamdan etkilenerek büyüdü.Annesi sürgüne gönderilmemden kısa süre önce bize gelerek,çocuklarımla konuşun bu davadan vazgeçsinler ricasında bulunmuştu.Bizim yoğun olduğumuz o dönemde; maalesef o firsatıbir türlü yakalama şansımız olmadı,belkide Azad bugün hayatta olacaktı.

Sonuç ne oldu ?
Azad Afganistandaki El-Kaide kamplarında ,daha çocuk yaşta egitilerek sonrasında patlatığı bombayı hatırlıyoruz. Rakel Dink eşi Hrant’ın cenaze töreninde yaptığı o unutulmaz konuşmayı herkes hatırlayacaktır: "Yaşı kaç olursa olsun, on yedi veya yirmi yedi, katil kim olursa olsun, bir zamanlar bebek olduklarını biliyorum. Bir bebekten bir katil yaratan karanlığı sorgulamadan hiçbir şey yapılamaz kardeşlerim" diye haykırdığı o sözcükler bana Azad Ekinciyi anımsattı.

Çolig'de münferid bazı şahıs ve olaylarla Çolig kirlenmez. Şimdi bende Çolig üzerine birçok örnek göstererek ,yapılan bu haksızlıkları size tarihten olgulardan hareketle zenginleştirerek anlatmaya çalışacağım.


****************************************************


Atatürk'ün Kürd coğrafyasında hiç ugramadığı bir şehirdir Çolig ve Daraheni, niye uğramadığı pek bilinmez ama bence bu Çolig için bir şanstı.

Çolig Kürd cografyasında anti-kemalist belki en radikal şehirdir. 1980 anayasa oylamasında en çok hayır oyu veren (şampiyon) bir şehirdir.

Çolig coğrafyasında yerleşik Türk ailelerin hiç olmadığını hatırlatmak isterim. Kıgı-Yedisuçevresinde 1800'lü yılların sonunda Çerkezlerin kafkasya göçünden dolayı bir iki köyü saymasak ,halkın tümü Kürd kökenlidir. Şehir içindeki Türkler'de yabancı memur asker ve polis aileleridir.

Çoligin geçmişinde ülkücüsü,hizbullahçısı ve sosylisti adına ne derseniz deyin,hepsinin ortak paydaları anti-kemalistirler. Her versiyondan Çoligli hiçbir zaman Kemalizm ile barışık değillerdi.


**********************************************************


KÜRD TARÎHINDE ÇOLÎG ( 1900-1925) DÖNEMÎ
Melle Selim; aslen Dareheni'in Şin köyünden olup,Kanireş Göynük mıntıkasına yerleşmistir.1914 yılında Bitlis harekatının öncülerinden olup,isyan bastırılınca Bitlis'te Rus konsolosluğuna sığınarak iltica talebinde bulunur. Melle Selim in yaşam öyküsünü çok detaylı bir şekilde iki bölüm halinde bundan üç yıl evvel Welatparez ve Nav Kurd sitelerinde yayınladım.


Hüseyin Avni Ulaş;


Çolig Kanireş Kümbet köyünde doğmuş, Şadilli aşiretine mensuptur. Îkinci cumhuriyet tezini savunanların fikir babasıdır. Osmanlı meclise mebusan üysidir. Anti-kemalist fikirleri ile mecliste M.Kemal'in hedeflerinin başında gelen biriydi. Istiklal mahkemesinde onurlu duruşuyla halen anılmaktadır.

Îstiklal mahkemesinde dava arakadaşları idam edilirken kendisi hakkında mahkeme yargılamalarında, şu sözlerle tepkisini göstermiştir.

-"Hepsi (arkadaşlarım) bigünah (suçsuz) ve namuslu arkadaşları astınız, bende ne namussuzluk gördünüz ki, bu şerefli ölümden beni esirgediniz?"
Kürd davasından ziyade hak,hukuk ve adalet temelinde liberal fikirleriyle tanınan biridir.Bu şahsiyetinde yaşam öyküsünü üç yıl evvel detaylı yazdım.

Şeyh Şerif Kelxsıyıc :
Şeyh Şerif Daraheni/Kelaxsi köyünden, Şeyh Mustafa Efendinin oğludur. Şeyh Said hareketinin Xarpet cephe komutanıdır. Çarlık Rusya'sının Kürd coğrafyasını işgal ettiği 1917 yılında milis alay komutanı olarakta görev yapmıştır. Kürd ru spisi ve bilge bir insan olan Şeyh Şerif 1925 yılında uyduruk istiklal mahkemesinde idam edilerek şehadet mertebesine ulaşmıştır. Şeyh Şerif'in yaşam öyküsünü rızgari sitesinde yayınladım. Detaylıbilgilere ulaşmak isteyen okuyabilir.

Bu dönemde patlak veren ve Şeyh Said hareketinde idam edilen 47 kişilik Îstiklal mahkemesinin listesinde ,Kürd aydını ve azadi cemiyetinin Dareheni sorumlusu Tayyip Ali Mütevelliazde başta olmak üzere, üç Çan Şeyhi,Şeyh Şerif,Az aşiretinden iki,Zıkte aşiretinden iki,Vararad aşiretinden iki,Çoligin yerli ailerinden başta olmak üzere ,diğer aşiretlerden yirminin üzerinde Çolig'li idam edilmiştir. Bu rakam şunu gösteriyorki ,Şeyh Said hareketinin omurgasını Çolig ve çevresi oluşturuyordu.

Şeyh Said hareketinde, istiklal mahkemesi dışında binlerce Kürd direnişçisi ve yurtseveri katliama uğradı. Özellikle Elazığ'da kurulan mahkemede idam edilenlerin sayısı binlerin üzerinde olduğunu hatırlatmak isterim. Bu konunun detayları bir yazıya sığmaz.

***************************************************************

1925-1960 DÖNEMÎ ÇOLÎGDE KÜRD SÎYASETÎ
Bu dönemde Kürd siyasetinde isyan sürgünleri, dağda gerillacılık yapan Kürd direnişçileri ile Şeyh Said'in silah arkadaşları ilk akla gelenlerdir. Bunun yanında Kürd tarihinde 49'lar olarak bilinen Kürd aydınları içindede Çolig'lileri görebiliriz, tüm bunları aktarmayaçalışacağım.

1925 hareketinden sonra uzun yıllar direnen Şeyh Hüseyin Kelaxsi, Botiyanlı Ömere Faro, Yado (Yad Mehmud Ebas),Hüs Wasmunu ve Zılf Wasmunu (Çöylekli),Yib Mehun (Mırili),Sadiye Telha ,Sivanlı Kasım ağa (Kas Quesi),saydığım bu direnişçiler küçük guruplar halinde yıllarca gerillacılık yaptılar.

Yine bu dönemdeki direnişçi ailelerin anadoluya sürgünleri çok uzun olduğu için detaylara girmeyeceğim. Yanlız bin Xete Suriye Kurdistanına giden ve sonradan çıkan af kanunuyla dönen Sadiye Telha,Heseni began, Abdulhamid Efendi (kelaxsi Şeylerinden),Çanlı Şeyh Mustafa (Hacı çayırda kubbesi olan), onlarca isim vermek mümkündür.

1959 yılında 49 lar hareketi içindede Çoliglileri görebilirsiniz ,

Kürd tarihinde 49 lar olarak bilinen bu hareket, Molla Mustafa Barzani'nin Sovyetler Birliğinden muhteşem dönüşüyle başlar. Molla Mustafa Barzani Güney Kurdistan da siyasi bir güç olarak faaliyetleri Türkiye devletini rahatsız eder. O dönem asker ve istihbarat kurumları hükümeti tahakküm altına alarak 1000 Kürdü tutuklayıp kurşuna dizmek ister. Sonuçta bundan vazgeçer 50 Kürd aydının tutuklayarak gözdağı vermek ister. Bu konu hakkında iki kitap çıkmış,çok detaylıdır.

Tutuklanan 50 Kürd aydını içinde Çolig'in yiğit evlatlarıda vardır. Said Elçi (Az-Zeynep köyünden),Dr Faik Savaş (Daraheni Ulyanlı),Said Bingöl (Şabanlı),Abdurrahman Efem Dolak (aslen Darehenili Sait Elçi'nin deyimiyle) ilk akla gelenlerdir.

Ayrıca bu hareketle ilgili tutuksuz yargılanan o dönemde askeriyede binbaşı rütbesinde olan Mehmet Bilgin (Kelaxsili)sonradan Çolig'den Mebus ve senatörlük yapmıştır.1961 darbesinde ordudan ihraç edilmiştir.

49'lar hareketinde yargılanan bu şahsiyetlerden Sait Bingöl ve Dr Faik Savaş'ı defalarca konuyla ilgili sohbetlerinde dinledim. Yargılama ve duruşmalarındakı Kurdistani ifade ve söylemleri yaşamlarının sonraki dönemlerindede devam etti.

1968-1973 DÖNEMΠÇOLÎG'DE KÜRD SÎYASETÎ

Bu dönemde 49 lar hareketinin,TIP partisinin Kürd sorununu gündeme alma etkisi olmak üzere, Güney Kurdistandaki Molla Mustafa'nın ülkeye dönüşü Çolig'de Kürd ulusalcıfikirleri savunan gençlere ruh ve heycan vermiştir.

DDKO ve T-KDP faaliyetlerinin Çolig yansımaları çok hareketli bir ortam oluşturur. Bu dönemde Çolig gençleri Kürd ulusal bilinçlenmesinin ve Şeyh Said hareketinin merkezi olması nedeniyle BÎN GENÇ derneğini kurarlar. Derneğin yönetim kadrosunu oluşturan gençlerin ağırlıklı kesimi Sait Elçi ekolünden T-KDP tandanslı gençlerden oluşur. Ama diğer fikirlerden olan sosyalist,liberal gençlerde bu derneğin kuruluşuna destek sundular.

DDKO gen.leri içinde de Çolig'li aydın ve öğrencileri görmek mümkün, ölk akla gelen isimlerin başında Avukat Şakir Elçi,Ömer Bakal (Orman mühendisi) , Sait Buzgan (merhum avukat Said Buzgan'ın yeğeni) o dönem üniversite ögrencisidir.DDKO sürecindeÇolig de gençler arasında taban bulur. Bu dönemde DDKO nun Lice,Siverek ve diger mitinglerine Çolig'den katılımlar olur.

T-KDP hareketinin Kuzey Kurdistan'da ençok taban bulduğu şehir merkezi Çolig'dir. Merhum Said Elçi hareketin kuruluşunda yer almakla beraber, Av.Faik Bucak'ınşehadetinden sonra sorumlusu olur. Daha sonraki yıllarda merhum, Hatip Demiralp (Kargapazar), Ferhat Aydın (Vinyerinli),Dr Sıraç Bilgin (kelaxsili) dönemsel olarak hareketin sorumlusu düzeyinde görev aldılar.

Doğu mitinglerinin ağırlıklı tabanı kuşkusuz T-KDP hareketinindir. Bu mitinglerin en hararetli hatibi kuşkusuz Said Elçidir.

T-KDP hareketinin her dönemde Çolig'de bir tabanı olmuştur. Çolig'de özellikle Seyda,Şeyh,Mire,Hacı kesimi içinde bir potansiyeli vardır.

Bu örgütlemenin güçlü olmasının etkeni kuşkusuz Said Elçi'dir. Said Elçi'nin şehadetiyle bu kesimden çok önemli şahsiyetlerden bazıları koptu. Bu kopmalar Said Elçi'nin kanlı bir tasfiye sonucunun etkisinden kaynaklanmaktadır.

Bu dönemde kopan kesimin üzerinde devletin propağanda,sindirmenin etkisi kısaca çok uzun bir hikayedir. Ama şunu söyleyebilirim kopan bu insanların Said Elçi'nin şahsına sonsuz saygı ,sevgi ve baglılıklarınıda hatırlatmak isterim.

BÎN-GENÇ DERNEĞÎ VE ÇOLÎG
Bu derneğin kuruluşuna öncülük edenlerin başında Hişar Ağaoğlu,Hatip Demiralp,Ferhat Aydın,Hilmi Aydoğdu,Kenan Fani Doğan vardır.Bu ekip ağırlıklı T-KDP kökenlidirler. Derneğin kuruluşunda Hayri Durmuş,Resul Altınok,Hilmi Elçi,I.Hakkı Mütevellizade gibi farklı siyasi gelenekleri olan kişilerde destek sunmuşlardır.

Ummarım isimlerini sayamadığım birçok şahsiyet beni anlayışla karşılar.

Bu derneğin ömrü kısada olsa kuruluş amacı itibariyla ,yaşadığı zorluk ve baskılardan dolayı anmak gerekir. Bu derneği kuran ekibin çogu sonraki yıllarda Kürd ulusal mücadelesinde aktif ve onurluca yerlerini aldılar. Bu insanlardan şehit olanları rahmetle anmak istiyorum.



**************************************************

1974-2011 DÖNEMÎ ÇOLÎGDE KÜRD SÎYASETÎ
DDKO,TÎP süreçlerinin dağılması sonucu, Kurdistanda anti-sömürgeci Kürd örgütleri kuruldu. Bu dönemde Çolig'de tüm Kürd siyasi hareketleri hemen,hemen taban buldu.

T-KDP nin zaten önceden bir potansiyeli vardı. Ama yeni oluşan sosyalist Kürd hareketleri başta PKK,Özgürlük yolu,DDKD,KUK,Kawa,Rızgari olmak üzere tüm hareketler taban bulmuştur.

Bu hareketlerin tümünde Çoligli merkezi düzeyde nitelikli insanlarda çıkmıştır.

O dönemlerde bu hareketler kendilerine merkezi üs olarak belli bölgeleri seçmişlerdi. Örneğin DDKD Diyarbakır,Rizgari Mus,Bitlis ve Van cevresi, KUK hareketi Mardin,Siirt,T-KDP Çolig,Mardin ve Diyarbakır, Özgürlük Yolu Ağri,Diyarbakır veÇolig,PKK öncelikle Diyarbakır,Dersim ve Çolig'de üs olarak taban buldular.

Örnegin Kürd siyasi hareketlerinden Rızgarinin merkezi kadrosu Hatice Yaşar çok iyi hatırlıyorum bana bir defasında şunu söylemişti. Rizgari hareketi olarak Çoligin tarihten gelen direniş ruhuyla üs olarak özellikle seçtik. Sonradan örgüt kararını Muş-Malazgirten yana tavır koydu. Çolig benim için önemli bir tercihti. Çoligi seçseydik belki tüm Kurdistan'da daha güçlü ve örgütlü olurduk.

Anti sömürgeci bu hareketlerin içinde merkezi düzeyde merhum I.Hakki Mütevellizade,Zeki Adsız basta olmak üzere bircok örnek vardır. Ben özellikle son 25 yıldır Kürd tarihine damgasını vuran PKK hareketi üzerinde kapsamlı bazı bilgileri aktarmak istiyorum.

***********************************************************

PKK hareketi nin kuruluşunda Hayri Durmuş,Mehmet Karasungur,Resul Altınok,Zeki Palabıyık,
PKK 1984 yılında silahlı mücadeleye başlamadan önce ,1980 darbesiyle onlarca kadrosu gerillaya katıldı. Çolig'in diyebilirimki daha 1980 yıllarda dağları gerillalarla dolmuştu.

PKK 1984- 15 agustos atılımında (Eruh,Şemdinli,Çatak) ilk kurşun atan ve Çemdinli baskınının komutanı Abdullah Ekinci (gözlüklü Ali) Çoligli bir kahramandır. Ilk idam kararı alan Orhan Aydın(Mırıli),Yine ilk kadrolardan ve Çolig yöresinde PKK'nın güçlenmesinde yeralan çaşdaş Yado olarakta anılan Mustafa Ayçiçek ismi en çok anılanlardandır.

Çolig'de "Bingöl Şewti mıj dumane" stranının öyküsünün kahramanı şehid Qumıklı Zeki Yıldızdır.

Çoligi ve Kürd stranlatı ile belleğimize nakş ettiren Çolig kökenli Ayşe Şan,Ehmede Berti,Dengbej Miro Ertuğrul,Rençber Eziz,Zozan (sag),Sıddıke Boze ve yüzlercesini rahmetle anmak istiyorum.

Kürd kadınlarının sembollerinden Yado'nun Tellisi (Baysal), Derde Miro (Ertuğrul),Xoybun cemiyetinin kadın üyesi Cemile Xanım (Sadin Telha'nin eşi),Xeylanlı Sare Erebun (Boydaş), yakın dönemde çağdaş Leyla Kasımları Yıldız Durmuş,Gurbetelli Ersöz ve ismini yazmadığım onlarcasını rahmetle anmak istiyorum. Tüm bu yazdığım Kürd kadınlarının hepsinin bir kahramanlık hikayesi vardır.

*************************************************

Sonuç olarak, Çolig insanı Kürdlük vadisinde önemli tarihi şahsiyetler çıkarmıştır. Buşahsiyetlerden bazılarının torunları ,yıllar sonra dedelerinin bırakttığı mirasın yükü çok ağır olduğu için kaldıramadılar.

Sonradan da olsa bu mirası kaldırmayanlar ,dedelerinin bırakttığı o mirasın utancı ile yaşadılar. Arnavut kökenli şair M.Akif Ersoy'un dediği gibi,

"Tarihi tekerrür, diye tarif ediyorlar;

Hiç ibret alınsaydı, tekerrür mü ederdi."
Kim ne derse desin Öolig Kartal bakışlı yiğit insanlar diyarıdır. Kem söz sahibinin, sözüyle yazımı sonlandırıyorum.

Bundan sonraki makalemde Çolig'de ülkücülük,hizbullahcılık ve işbirlikçilik üzerine yazmaya çalışacağım.

Saygılarımla,

Orhan Zuexpayıj